فرجی‌راد در گفت‌وگو با ایلنا:
در دیپلماسی موضوعی نیست که لاینحل باشد/ اعتمادسازی روی اقتصاد و رفت‌و‌آمدهای سیاسی اثر می‌گذارد
تحلیل‌گر مسائل بین الملل گفت: در دیپلماسی هیچ چیزی نیست که لاینحل باشد و من فکر می‌کنم در مدت نه چندان دوری می‌شود بسیاری از مسائل سیاست خارجی را باز کرد و تا زمانی که مسائل سیاست خارجی باز نشود، ما نمی‌توانیم مسائل اقتصادی را باز کنیم. اینها به هم گره خورده و اگر هر راه دیگری جز این مسیر برویم بار دیگر با چهار تحریم جدید بن‌بست را جلوی خودمان خواهیم دید.
عبدالرضا فرجی‌راد تحلیل‌گر مسائل بین‌الملل در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، در پاسخ به این سوال عملکرد سیاست خارجی دولت سیزدهم در سالی که گذشت را چطور ارزیابی می‌کنید و نمره وزارت خارجه در سالی که گذشت چند بود، گفت: این دولت در سال اولی که قدرت را به دست گرفت مشخصاتی برای سیاست خارجی خود روشن کرد. یک اینکه برجام به توافق برسد و دوم اینکه با همسایه‌ها بیشترین ارتباط را داشته باشد و اقتصاد را با یک سیاست خارجی مطلوب متحول کنند. ما به سال دوم رسیدیم که همان روند سال اول ادامه پیدا کرد و تغییرات چندانی ندیدیم. یعنی در مجموع می‌توانیم بگوییم که وزارت‌خانه‌ها در حوزه سیاست خارجی خوب عمل نکرده و از فرصت‌ها استفاده نکردند.
وی افزود: زمانی که جنگ اوکراین شروع شد، اروپا از کمبود انرژی وحشت گرفت. اما ما هیچ گفت‌وگو و فرصتی را برای تضمین آینده فروش انرژی فراهم نکردیم. اما بقیه از این موضوع بهره بردند. از اسرائیل بگیرید که خط لوله کشید تا الجزایر، نروژ و حتی آمریکا که با کشتی محصولات مربوط به انرژی مثل نفت و گاز را به اروپایی‌ها فروختند. قطری‌ها قراردادهای چند ده‌میلیارد دلاری بستند. در کنار این مسئله ما توقف مذاکرات برجامی را داشتیم که انتظارات مردم خیلی زیاد بود که هرچه سریع‌تر با توجه به قول‌هایی که دولت داده بود، امضا شود آن هم انجام نشد. هرچه به این مسائل با تأخیر پرداخته می‌شد، تورم و قیمت ارز بیشتر بالا می‌رفت و نهایتا کار درست و درمانی در رابطه با هسته‌ای انجام نشد.
فرجی‌راد تصریح کرد: در رابطه با کشورهای همسایه که شعار دولت از اول این بود که روابط را بهبود ببخشند، واقعیت این است که باید بپذیریم نتوانستند با ترک‌ها کار کنند. ترکیه ظرفیت بالایی داشت و نه تنها سطح روابط بالا نرفت بلکه از نظر اقتصادی هم مقداری افت داشتیم. با عراق طبق معمول همان همکاری‌های اقتصادی ادامه پیدا کرد. با پاکستان و افغانستان خیلی تفاوتی در سطح رابطه نداشتیم یعنی یکی، دو تا رفت و آمد بین مقامات شد، اما نتوانست تحولی در روابط آن چیزی که مدنظر بود ایجاد شود.
وی افزود: می‌شود گفت در سیاست خارجی دولت غیر از آنکه توانستند با واسطه‌گری چینی‌ها روابط با عربستان را که طبق توافق قرار شده طی دو ماه دیگر سفارت‌ها بازگشایی شود، کار خاص و ویژه‌ای انجام نشد. بنابراین می‌شود گفت که دستاوردی که دولت در یکسال گذشته در سیاست خارجی داشته مهم‌ترین آن همین توافق میان ایران و عربستان بوده است. سفرهایی به آلماتی، ازبکستان، تاجیکستان و چین انجام شد که سفر به چین زمینه توافق میان ایران و عربستان بود. چینی‌ها تا قبل از سفر رئیس‌جمهور به آن کشور کار سرمایه‌گذاری با ما نمی‌کردند اما بعد از آن سفر و توافقی که انجام شد، این انتظار وجود دارد که فعالیت سرمایه‌گذاری خودشان را از سال آینده با ما افزایش دهند.
فرجی‌راد تصریح کرد: با هند با توجه به اینکه کشور مهمی است، می‌شد در فرصتی که وجود دارد، بیشتر کار کنیم. در واقع یکسری کالاهای موردنیاز ما مثل برنج تأمین شده اما نتوانستیم آن جذب سرمایه‌ای که باید برای آن راهکاری پیدا شود و هند به طور جدی وارد اقتصاد ایران شود، انجام گیرد. در مجموع می‌شود گفت که بالاخره کشور در تحریم است و دولت در سال‌های اولیه تجربه به دست می‌آورد و چیزی که می‌شود گفت این است که باید امیدوار بود که سفر آقای گروسی، نوری بر این دالان بتاباند که سال آینده برای ما یک امیدواری‌هایی داشته باشد. زیرا در صورت بازگشت به برجام یا هر فرمول دیگری، می‌توان گفت اقتصاد ایران می‌تواند تکانی بخورد. اگر با عربستان هم بیشتر از آن چیزی که در توافق آمده به نتیجه برسیم، ممکن است در سال آینده رابطه اقتصادی ما با عربستان و بعضی دیگر از کشورهای حوزه خلیج‌فارس افزایش پیدا کند.
وی در پاسخ به این سوال که دستگاه سیاست خارجی ایران برای سال آینده و عدم تکرار مشکلات و رفع ضعف‌ها باید چه اقداماتی انجام دهد گفت: همیشه گفتم ما باید اقتصادمان را از این تنگنا دربیاوریم. در درجه اول اعتمادسازی کنیم که البته در این اعتمادسازی طرف‌های مقابل هم باید نقش داشته باشند. مثلا این اعتماد سازی با کشورهای حوزه خلیج‌فارس کار خوبی است و باید به این مسیر ادامه دهیم. با بعضی کشورهای دیگر مثل عمان و قطر رابطه خوبی داشتیم که باید گسترش پیدا کند. طبیعتا این اعتمادسازی روی اقتصاد و رفت‌و‌آمد سیاسی اثر می‌گذارد.
وی تصریح کرد: درباره بعضی کشورها مانند آذربایجان هم باید بنشینیم به صورت جدی با آنها صحبت کنیم. من معتقد هستم که در روابط تیره ایران و آذربایجان نقش اصلی منفی را خود آذربایجانی‌ها ایفا کردند. حالا ممکن است از نظر تاکتیکی ایران یک اشتباهاتی انجام دهد اما این آذربایجان بوده که همیشه امنیت ملی ایران را مورد هدف قرار داده و باید به صورت جدی گفت‌وگو شکل بگیرد و آرامش به شمال و رابطه به این همکاری شمالی برگردد و کاملا توضیح دهیم که ایران این رابطه را می‌خواهد اما اجازه هم نمی‌دهیم که منافع ملی‌مان به خطر بیفتد.
این کارشناس مسائل بین الملل گفت: بنابراین اول باید یک اعتمادسازی کنیم، بعد مساله توافق هسته‌ای را حل کنیم. بالاخره کشور از سوی غرب تحت‌فشار است و باید این فشار را از روی دوش برداریم. زندگی اقتصادی هم راه می‌افتد. می‌توانیم نفت و گازمان بفروشیم و پول آن را در سیستم بانکی بین‌المللی وارد و هزینه کنیم. بنابراین اول اعتمادسازی، دوم بازکردن اقتصاد با رفع تحریم‌ها و اگر بتوانیم مذاکره‌ای را با آمریکایی‌ها که لازم نیست علنی باشد، هدایت کنیم تا به نتیجه نهایی برسد مثل توافقی که با عربستان شد، می‌توانیم نتیجه بگیریم و اگر این موضوعات به نتیجه برسد، مشکلاتی که مربوط به آژانس هم هست خود به خود حل می‌شود.
فرجی‌راد در پاسخ به این سوال که مهم‌ترین چالش دستگاه دیپلماسی برای سال جدید چیست و چه راهکاری باید در پیش بگیریم که این چالش‌ها را برطرف کنیم گفت: فکر می‌کنم چالشی به آن صورت وجود ندارد. تصمیم فقط مهم است یعنی اگر در نهادهای بالاستی و شورای عالی امنیت ملی تصمیم بگیرند که راهبردی را داشته باشند و براساس آن راهبرد حرکت کنند و کار را پیش ببرند، به نظر من طرف‌های مقابل هم این آمادگی را دارند که این چالش‌ها را برطرف کنند.
وی افزود: یک موقع ما می‌گوییم چالش، به شرطی است که ما می‌خواهیم کاری کنیم طرف‌های مقابل راه نمی‌آیند و کنار نمی‌آیند اما اگر با درایت بنشینیم و دو دوتا چهارتا کنیم و ببینیم چه چیزی در راستای منافع ملی ما است و بر همان اساس حرکت کنیم، می‌توانیم نتیجه بگیریم. به طور مثال آقای حدادعادل گفت ما حاضر هستیم کار اقتصادی هم با آمریکا داشته باشیم، این علامت خوبی است و آمریکایی‌ها هم باید احساس کنند که اگر به برجام وارد شوند و تحریم‌ها برداشته شود، این سود به جیب روس‌ها، چینی‌ها و اروپایی‌ها نمی‌رود. به هرحال آنها هم درایتی می‌خواهند که منافع دو طرفه دیده شود و براساس آن منافع دو طرفه خیلی از مشکلات را می‌شود حل و فصل کرد. بنابراین در دیپلماسی هیچ چیزی نیست که لاینحل باشد و من فکر می‌کنم در مدت نه چندان دوری می‌شود بسیاری از مسائل سیاست خارجی را باز کرد و تا زمانی که مسائل سیاست خارجی باز نشود، ما نمی‌توانیم مسائل اقتصادی را باز کنیم. اینها به هم گره خورده و اگر هر راه دیگری جز این مسیر برویم، بار دیگر با چهار تحریم جدید بن‌بست را جلوی خودمان خواهیم دید.
فرجی‌راد در پاسخ به این سوال که مشاهده می‌کنیم، کشورهای اروپایی در کنفرانس‌ها و نشست‌های بین‌المللی به جای دعوت از مسئولین جمهوری اسلامی ایران از مخالفان نظام و اپوزیسیون‌ها دعوت می‌کنند. این اقدام غرب پیام خوبی را به افکار عمومی منتقل نمی‌کند. به نظر شما در چه صورتی این اقدامات خصمانه متوقف می‌شود، گفت: در این موضوع کار غربی‌ها خوب نبود که در کنفرانس مونیخ اپوزیسیون و مخالفان نظام را دعوت کردند. اما واقعیت این است که آنها تحت‌فشار شدید افکار عمومی، تظاهرات و نمایندگان پارلمان اروپا قرار گرفتند.
وی افزود: اگر دقت کنیم، این رفتاری که آنها انجام دادند بیشتر حالت تبلیغاتی بوده، یعنی در کنفرانس مونیخ به مخالفان در سالن اصلی جا ندادند. یعنی در یک سالن حاشیه‌ای، پنل یا یک اتاقی دادند و چهارتا خبرنگار را هم دعوت کردند که بیایند، مصاحبه و گفت‌وگو بگیرند. بنابراین وقتی این نیروهای اپوزیسیون با دو سناتور فرانسوی و ایتالیایی گفت‌وگو می‌کنند به این معنا نیست که کل پارلمان ایتالیا، فرانسه یا بریتانیا را در اختیار گرفتند. این موضوعات تبلیغاتی است و فضایی که اروپایی‌ها باز کردند تحت تاثیر فشار افکار عمومی بود که دیگر باز نشد و در همان محدودیت باقی ماند.
وی در پاسخ به این سوال که بعد از افتادن روسیه در تله آمریکا و غرب در جنگ با اوکراین، شاهد هزینه پرداخت هزینه سیاسی از سوی ایران بودیم. برخی نگران بازی روسیه با کارت ایران در ادامه جنگ هستند آیا دولت برای پیشگیری از این مسئله تدبیر لازم را اندیشیده که اقداماتی انجام دهد تا این مسئله به ضرر ایران نشود، گفت: در ایران بعضی‌ها تحلیل کردند که اگر ما بگذاریم زمستان شود با توجه به اینکه انرژی روسیه به اروپا قطع شده، اروپایی‌ها شدیدا تحت‌فشار قرار می‌گیرند و وقتی اروپا تحت‌فشار قرار بگیرد، آمریکا هم تحت‌فشار قرار می‌گیرد و امتیاز بیشتری در توافق برجام می‌گیرند که این اتفاق نیفتاد و آنها هم باید مسئول باشند و پاسخ دهند.
این تحلیل‌گر مسائل بین‌الملل افزود: ایران و روسیه هم کار نظامی می‌کنند، داد و ستد دارند و ایران هم احساس می‌کند در خطر است و خیلی از ادوات نظامی را خودش می‌سازد و خیلی چیزها را از بیرون آورده و مونتاژ می‌کند و به کالای نظامی تبدیل می‌کند. ایران آمده که با روسیه کار کند، همسایه است، غرب که به ایران سلاح نمی‌دهد. بنابراین آنچه که مسلم است رابطه نظامی ایران و روسیه وجود دارد و کسی هم نمی‌تواند این رابطه را قطع کند و بالاخره توافقات و دادوستدی شد ولی آنچه مسلم است سیاست ایران در اوکراین، سیاستی است که از سوی وزیر امورخارجه اعلام شده و آن بی‌طرفی است. در تصرف خاک اوکراین توسط روسیه، ایران باید وارد گفت‌وگو با روسیه شود که از این همکاری نظامی در جنگ با اوکراین استفاده نشود. روسیه به سلاح نیاز دارد و ایران به سلاح نیاز دارد و این تبادلات انجام می‌شود و تبادلات نظامی هم مربوط به مسائل نظامی در جنگ می‌شود و باید این مساله شفاف شود.
فرجی‌راد تصریح کرد: اگر روس‌ها از ادوات جنگی ایران استفاده می‌کنند، ایران باید با توجه به گرفتاری‌های اقتصادی که دارد روس‌ها را قانع کند تا این کارها انجام نشود. اگر غربی‌ها و زلنسکی دروغ می‌گوید باید شفاف‌سازی صورت بگیرد. همچنین گفت‌وگو انجام و اسناد و مدارک بررسی شود تا به نتیجه برسند. همین‌طور که با عربستان به نتیجه رسیدند باید با اوکراین هم به نتیجه برسند. این مساله حیاتی است و دعوای غرب و روسیه سال‌ها ادامه خواهد یافت و اگر جنگ هم تمام شود سال دیگر، دو سال دیگر تحریم‌های غرب علیه روسیه ادامه خواهد داشت. غرب به ارسال سلاح به روسیه و شکست تحریم‌ها حساس است ولی غرب نمی‌تواند به ایران بگوید با روسیه کار نظامی نکنید. زمانی می‌تواند این صحبت را انجام دهد که خود فضا را برای همکاری نظامی ایران باز کند. همچنان که غرب فضا را برای جنوب خلیج‌فارس باز کرد.
