عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با ایلنا:
اعطای اینترنت آزاد به دانشگاه‌ها می‌تواند گامی در راستای رفع تدریجی فیلترینگ باشد
عضو هیئت علمی و مدیر گروه آموزشی توسعه اجتماعی دانشگاه تهران اعطای اینترنت آزاد به دانشگاه‌ها را گامی در راستای رفع تدریجی فیلترینگ عنوان کرد.
«موسی عنبری» عضو هیئت علمی و مدیر گروه آموزشی توسعه اجتماعی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، درباره پیامدهای اجتماعی احتمالی تصمیم وزارت علوم مبنی بر اعطای دسترسی آزاد به پلتفرم یوتیوب برای برخی دانشگاه‌ها و تاثیر آن بر امکان شکل‌گیری «اینترنت طبقاتی» توضیح داد: فیلترینگ، یک موضوع سیاسی، اجتماعی و امنیتی برای کشور تعریف شده است. از این رو درخصوص رفع فیلترینگ و یا وجود آن، باید مجموعه‌ای از نهادها تصمیم‌گیری کنند. از منظر کارشناسی، فرصت‌های زیادی برای رفع آن وجود دارد و اگر فیلترینگ وجود نداشته باشد، استادان و دانشجویان می‌توانند استفاده‌های علمی و فرهنگی زیادی از آن داشته باشند.
او افزود: یک شکل منطقی و مدیریت‌شده در بحث فیلترینگ در همه کشورهای دنیا وجود دارد. فضای مجازی در تمام دنیا کاملاً آزاد نیست و دولت‌ها کنترل‌های خاص خود را برای مصالح کشورشان اعمال می‌کنند. در ایران نیز چنین مصالحی باید در نظر گرفته شود، اما نه به شکلی که هزینه‌های اجتماعی و فرهنگی را افزایش دهد و موجب بی‌اعتمادی اجتماعی شود، چرا که در این صورت، سرمایه اجتماعی کاهش خواهد یافت.
عنبری با تأکید بر ضرورت اتخاذ سیاستی متعادل در این زمینه گفت: من به یک برنامه بینابین معتقدم؛ یعنی افرادی که مستحق ورود و استفاده بیشتر از فضای مجازی علمی هستند، بتوانند از این فضا بیشتر بهره‌مند شوند. در واقع، اگر چنین سیاستی اجرا شود، نباید آن را ایجاد «طبقه اجتماعی» دانست، زیرا طبقه اجتماعی زمانی معنا دارد که امتیازی ناعادلانه به فردی داده شود که مستحق آن نیست. اما اگر اینترنت علمی برای متخصصان، پزشکان یا استادان دانشگاه باز شود، این دقیقاً مصداق استحقاق است، نه نابرابری و فاصله طبقاتی تولید نمی‌کند.
وی ادامه داد: افراد عادی که متخصص فنی یا علمی نیستند، نیازی به اینترنت کاملاً باز و بدون محدودیت ندارند، اما یک فرد متخصص باید ارتباط و تعامل علمی با نظام جهانی داشته باشد؛ بنابراین، مستحق برخورداری از اینترنت تخصصی است. هرگونه مدیریت در حوزه اینترنت باید بر مبنای استحقاق و تنوع دسترسی‌ها شکل بگیرد.
مدیر گروه آموزشی توسعه اجتماعی دانشگاه تهران یادآور شد: اگر سیاست‌ها مبتنی بر استحقاق طراحی شوند، در آن صورت تفکیک طبقاتی رخ نمی‌دهد بلکه تفکیک تخصصی شکل می‌گیرد. در تفکیک تخصصی موضوع ایجاد شکاف طبقاتی نیست بلکه ایجاد یک تفکیک تخصصی است. بنابراین اگر چنین چیزی اتفاق افتد، چیز بدی نخواهد بود اما باید بررسی کرد که در سایر حوزه‌های تخصصی دنیا، کاربران چگونه از اینترنت استفاده می‌کنند. امروزه اینترنت در اختیار گروه‌های مختلف از جمله کودکان و افرادی قرار گرفته که استفاده تخصصی از آن ندارند؛ بنابراین میزان بهره‌وری آن‌ها باید متناسب با سطح نیازشان تعریف شود. در مقابل، افرادی که در حوزه‌های علمی و شغلی خاص فعالیت می‌کنند، به طور طبیعی استحقاق برخورداری از دسترسی بیشتر را دارند.
وی در ادامه با اشاره به ضرورت برنامه‌ریزی دقیق در زمینه سیاست‌گذاری اینترنت گفت: برنامه مبتنی بر استحقاق نه‌تنها ضروری است، بلکه فیلترینگ اگر بخواهد به این استحقاق آسیب برساند، به مصلحت کشور نخواهد بود و برای کارآمدی و سودآوری کشور ضرر خواهد داشت. بنابراین، باید شیوه‌ای در پیش گرفت که استفاده از اینترنت بهینه، علمی و کارآمد شود. رفع کامل فیلترینگ ممکن است در مراحل بعدی صورت گیرد، اما برای آغاز، می‌توان از مسیر تخصصی و علمی با رویکرد استحقاق و تخصص وارد شد تا ضمن کاهش هزینه‌های فیلترینگ، حذف آن را نیز در دستور کار قرار دهیم.
وی در پاسخ به پرسشی پیرامون تأثیر این اقدام بر مطالبه عمومی رفع فیلترینگ اظهار کرد: اگر با همان شیوه‌ای که گفتم، گروه خاصی از جامعه مانند دانشگاهیان از اینترنت برخوردار شوند و از آن استفاده کنند، معنای روشنش این است که گروه‌های دیگر هم در ادامه بهره‌مند خواهند شد؛ یعنی این دسترسی به تدریج عمومی‌تر می‌شود. بنابراین باید نگاه مثبتی به این موضوع داشت و از همان ابتدا توقع رفع کامل فیلترینگ را نداشت، به‌ویژه در شرایطی که هنوز درباره این موضوع اجماع سیاسی و امنیتی وجود ندارد.
او افزود: سیاست گام‌به‌گام در این زمینه می‌تواند نتیجه بهتری داشته باشد. باید شرایط را در نظر بگیرید؛ حتی خود دولت که از ابتدا مدافع ایده رفع فیلترینگ بود، اکنون موضع شفافی در این باره ندارد، پس یکی از راه‌حل‌ها، حرکت تدریجی و مرحله‌به‌مرحله برای حل این مسئله است. به نظر من، آغاز این روند از حوزه‌های تخصصی و علمی می‌تواند مسیر حل مسئله فیلترینگ را باز کند. من با سیاست «استحقاق تخصصی» در حوزه اینترنت کاملاً موافقم و این راهی برای حل مسئله فیلترینگ است. این سیاست می‌تواند نتایج مثبت و کارآمدی برای کشور داشته باشد.
وی در پاسخ به پرسشی درباره دیدگاه‌های انتقادی مبنی بر اینکه تصمیم وزارت علوم ممکن است به نوعی کنترل جدید بر دانشجویان منجر شود، گفت: کسانی که این طرح را طراحی و تصویب کرده‌اند، معمولاً آن را با عنوان «اینترنت ملی» یا «اینترنت قابل مدیریت» مطرح می‌کنند و تصورشان این است که این نوع اینترنت، امکان نظارت و سامان‌دهی بهتری دارد. اما نباید از ابتدا فقط محدودیت‌ها را دید، بلکه باید ابتدا فرصت‌ها را در نظر گرفت. می‌توان این طرح را امری خیر دانست و در ادامه درباره محدودیت‌های احتمالی آن بحث کرد.
عنبری ادامه داد: دانشجویان صرفاً از طریق اینترنت دانشگاه از فضای مجازی استفاده نمی‌کنند و همچنان راه‌های دیگری برای دسترسی دارند. اما این اقدام می‌تواند به‌تدریج موجب کاهش استفاده‌های غیرقانونی از اینترنت در کشور شود. وقتی دسترسی به پلتفرم‌ها در چارچوبی قانونی فراهم شود، دیگر استفاده از شبکه‌های اجتماعی، عملی غیرقانونی تلقی نخواهد شد و همین مسئله می‌تواند به یک هنجار اجتماعی تبدیل شود.
این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران افزود: در نتیجه اجرای چنین سیاستی، بخشی از جدایی مردم و دولت کاهش پیدا می‌کند. از این منظر، من الان با نگاه مثبت به موضوع نگاه می‌کنم، هرچند در مراحل بعدی می‌توان درباره پیامدهای کنترلی، امنیتی یا سیاسی احتمالی نیز گفت‌وگو و نقد داشت. به نظر من، نباید مانع اجرای این طرح شد، زیرا این تصمیم می‌تواند فرصتی برای فعالیت‌های علمی دانشجویان باشد.
او تأکید کرد: اکنون بخش زیادی از دانشجویان به چنین اینترنتی نیاز دارند. نگاه انتقادی در این زمینه ممکن است در میان ۲۰ تا ۳۰ درصد از دانشجویان وجود داشته باشد، اما اکثریت دانشجویان استفاده خود از اینترنت را علمی و تخصصی می‌دانند و فعلاً چنین نگاهی ندارند. بنابراین بهتر است این پروژه را با نگاه مثبت در نظر بگیریم و در صورت بروز محدودیت‌ها در میانه راه، همان‌جا درباره آن گفت‌وگو و نقد صورت گیرد. در واقع، همین گفت‌وگوها می‌تواند به حذف بسیاری از محدودیت‌ها منجر شود.
