وجود درختان شکسته و افتاده برای جنگل مفید است نه مضر

به گزارش خبرنگار ایلنا، با وجود این که اجرای طرح تنفس جنگل ها که در قالب ماده 38 برنامه ششم توسعه به شکل قانون درآمده، در شش سال گذشته توانسته است جلوی بهره برداری از چوب جنگل های هیرکانی را بگیرد، اما چند هفته ای است که مجوز تازه سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور برای شناسایی، نشانه گذاری و برداشت درختان شکسته، افتاده و پوسیده که به امضای عباسعلی نوبخت، رئیس جدید این سازمان رسیده است، نگرانی از حضور احتمالی پیمانکاران چوب در دل جنگل های شمال را جدی‌تر کرده و به اعتقاد برخی از کارشناسان علوم جنگل، این مجوز امکان دارد راه شروع دوباره برداشت چوب جنگل های هیرکانی با اهداف تجاری و صنعتی را هموارتر کند. 

ماجرا از این قرار است که وقتی طرح تنفس جنگل ها در قانون برنامه ششم توسعه گنجانده شد، قرار شد که هرگونه بهره برداری تجاری از جنگل های شمال متوقف شود و سازمان منابع طبیعی اولا دیگر قراردادهای قبلی طرح های جنگلداری را تمدید نکند و ثانیا از سال چهارم اجرای برنامه یعنی از سال 99 به بعد، دیگر هیچ گونه مجوزی برای برداشت درختان شکسته و افتاده در دل جنگل ها صادر نکند. تصویب این قانون باعث شد که خیال دوستداران محیط زیست نسبت به توقف برداشت تجاری چوب از جنگل های شمال در فاصله سال های 96 تا 1400 تا حدود زیادی راحت شود و با توجه به این که اجرای قانون برنامه ششم یک سال دیگر نیز تمدید شد، انتظار می رفت که در سال 1401 نیز نگرانی خاصی از شروع مجدد بهره برداری تجاری از جنگل های هیرکانی ایجاد نشود. 

اما حالا با دستور عباسعلی نوبخت، مسئولان ادارات کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان های گیلان، مازندران (نوشهر)، مازندران (ساری) و گلستان موظف شده اند که درختان شکسته، افتاده و پوسیده موجود در جنگل های شمال، بخصوص درختانی را که در حاشیه 70 متری جاده های جنگلی قرار دارند، شناسایی و نشانه گذاری کنند تا رفته رفته ضوابط پیمانکاری مربوط به خروج این درختان از دل جنگل اعلام شود. این دستور از نظر برخی از دوستداران محیط زیست، امکان دارد شرایط را برای حضور دوباره پیمانکاران چوب در جنگل های شمال مهیا کند و حتی این نگرانی وجود دارد این تصمیم مانند سال های قبل از اجرای طرح تنفس، زمینه‌ساز شنیدن دوباره صدای گوشخراش اره‌های موتوری در هیرکانی باشد. 

منع قانونی برداشت درختان شکسته و افتاده از سال 99 به بعد در طرح تنفس جنگل‌ها

استدلال فنی موافقان خروج درختان شکسته، افتاده و پوسیده از جنگل های شمال که براساس آن مسئولان سازمان منابع طبیعی را راضی به صدور مجوز برای این کار کرده اند، این است که این درختان زمینه وقوع حریق گسترده در دل جنگل ها را فراهم می کنند و با کوچکترین صاعقه یا عوامل مشابه، آتش می گیرند. این افراد همچنین درختان شکسته، افتاده و پوسیده را کانون انتشار آفات و عامل انتقال بیماری به درختان پیر می دانند و علاوه بر این، تاکید دارند که بسیاری از درختان شکسته و افتاده در مسیر آبراهه ها و مسیل ها قرار گرفته اند و می توانند باعث تشدید سیل شوند. موافقان برداشت درختان شکسته و افتاده همچنین معتقدند بخش زیادی از این درختان در حاشیه جاده های جنگلی قرار گرفته اند و می توانند برای خودروهای عبوری خطرآفرین باشند. 

این در حالی است که از نظر بسیاری از کارشناسان علوم جنگل که مخالف برداشت و خروج  درختان شکسته، افتاده و پوسیده از دل جنگل ها هستند، این درختان نه کانون آفات محسوب می شوند و نه عامل آتش سوزی، بلکه زیستگاه برخی جانداران اکوسیستم و لانه بعضی جانوران جنگلی هستند و با تبدیل شدن به کود به تقویت خاک جنگل ها کمک می کنند. همچنین از نظر این کارشناسان، سیل عمدتا بر اثر عوامل انسان ساخت تشدید می شود و جنگل ها عامل مهمی برای نفوذ آب به دل زمین و جلوگیری از تشدید سیل هستند، بنابراین هر طرحی که زمینه بهره برداری تجاری از جنگل ها و قطع درختان جنگلی را فراهم کند، بسیار بیشتر از وجود درختان شکسته و افتاده در مسیر آبراهه ها و مسیل ها به افزایش احتمال وقوع سیل دامن می زند. 

این نکته ای است که علی بناگر، رئیس انجمن علمی جنگلبانی ایران در گفت و گو با ایلنا روی آن دست گذاشت و اظهار داشت: موضوع برداشت درختان شکسته، افتاده و پوسیده از جنگل ها، مبحث جدیدی نیست و از همان ابتدای اجرای طرح تنفس، با وجود ممنوعیت بهره برداری تجاری از چوب جنگل ها، قرار بود این کار انجام شود. البته در قانون برنامه ششم پیش بینی شده بود که باید در سه سال نخست اجرای طرح تنفس یعنی حد فاصل سال های 96 تا 98 درختان شکسته و افتاده از جنگل های شمال برداشته شوند، ولی سازمان جنگل ها (سازمان منابع طبیعی فعلی) و معاونت جنگل از همان سال اول اجرای طرح، جلوی این کار را گرفتند و حتی در زمانی که قانون اجازه داده بود، مجوزی برای برداشت درختان شکسته و افتاده صادر نکردند. 

وی افزود: در سال 99 موضوع برداشت درختان شکسته و افتاده از جنگل ها یک بار دیگر مطرح شد و با مجوز سازمان منابع طبیعی، در بخش هایی از جنگل های هیرکانی، یک مرحله از نشانه گذاری این درختان انجام شد، ولی بازهم این کار انجام نشد، چون قانون برنامه ششم توسعه، مجوز خروج درختان شکسته و افتاده را فقط برای سه سال اول اجرای طرح تنفس صادر کرده بود و برداشت این درختان در سال چهارم (سال 99)، غیرقانونی محسوب می شد. اما از همان زمان تا امروز، کسانی با بهانه های مختلف سعی داشته اند که مجوز خروج درختان شکسته و افتاده از دل جنگل های شمال را از دولت بگیرند که به نظر می رسد در شرایط کنونی فعلا به موفقیت رسیده اند. 

بیشتر دلایل موافقان برداشت درختان شکسته و افتاده علمی نیست

بناگر با تاکید بر غیرعلمی بودن بیشتر دلایل موافقان برداشت درختان شکسته، افتاده و پوسیده از جنگل های هیرکانی گفت: درختان شکسته و افتاده، نقشی در بروز آتش سوزی های وسیع در جنگل های شمال ندارند و تجربه نشان داده است درختانی افتاده‌ای که در حریم 70 متری جاده های جنگلی قرار گرفته اند و اکنون برخی افراد به دنبال خروج آنها از دل جنگل هستند، هیچ گاه باعث وقوع حریق گسترده نشده اند و معمولا آتش سوزی های بزرگ جنگل های شمال، در مناطق صعب العبور و در فاصله زیاد از جاده های جنگلی رخ داده است. 

رئیس انجمن علمی جنگلبانی ایران ادامه داد: درختان شکسته و افتاده هیچ وقت عامل تشدید سیل نبوده اند و درختانی که در مسیر مسیل ها قرار گرفته اند، اتفاقا بیشتر در تثبیت مسیر رودخانه نقش دارند و نه افزایش قدرت سیل. همچنین این احتمال وجود دارد که با صدور مجوز برای برداشت درختان شکسته و افتاده، عملا مسیر قطع سایر درختان جنگلی هموار شود و رفته رفته اکوسیستم جنگل که در طول تاریخ نقش مهمی در کاهش قدرت تخریبی سیل داشته است، به خطر بیفتد. بنابراین، این که گفته شود برداشت درختان شکسته و افتاده باعث تشدید سیل می شود، مبنای علمی دقیقی ندارد. 

وی در ادامه توضیح داد: شواهد اندکی وجود دارد که نشان دهد وجود درختان شکسته، افتاده و پوسیده باعث بروز آفت در جنگل ها می شود و حتی اگر ما بخواهیم این استدلال را نیز بپذیریم، باید از موافقان برداشت درختان شکسته و افتاده پرسید که مگر آفت ناشی از حضور این درختان فقط در حاشیه جاده های جنگلی ایجاد می شود که آنها روی برداشت درختان شکسته، افتاده و پوسیده حاشیه جاده ها تمرکز کرده اند و چطور این آفت در دل جنگل ها ایجاد نمی شود؟

بناگر تاکید کرد: شیوه کنونی مطرح‌شده در طرح برداشت درختان شکسته، افتاده و پوسیده، بدون برنامه کارشناسی و خارج از اصول مدیریت پایدار است. ضمن اینکه مشکل اصلی جاده های جنگلی، وجود درختان شکسته و افتاده نیست، بلکه این است که این جاده ها سال هاست که ترمیم نشده اند و دولت باید بدون این که این درختان را از جنگل خارج کند، به ترمیم این جاده ها بپردازد. 

رئیس انجمن علمی جنگلبانی ایران با بیان اینکه اگر سازمان منابع طبیعی مجوز خروج درختان شکسته و افتاده را ندهد، این درختان رفته رفته در جنگل می‌پوسند و به کود تبدیل می شوند، تاکید کرد: مخالفان برداشت درختان شکسته و افتاده تاکید دارند که با اجرای این طرح، امکان دارد شاهد ورود مجدد پیمانکاران به دل جنگل های هیرکانی باشیم، این در حالی است که هنوز از نظر قانونی مدت زمان اجرای طرح تنفس جنگل ها به پایان نرسیده و اتفاقی که اکنون درباره نشانه گذاری این درختان در جنگل های شمال رخ می دهد، کاملا با روح قانون در تناقض است. 

بناگر با بیان این که صدور مجوز برای برداشت درختان شکسته و افتاده باعث شکسته شدن قانون تنفس جنگل ها می شود، عنوان کرد: اکنون در شرایطی که اجرای برنامه ششم توسعه تا پایان امسال تمدید شده است و سازمان منابع طبیعی همچنان باید مصوبه دولت تحت‌عنوان «برنامه بهینه‌سازی، پایش و حفظ جنگل‌های کشور» را اجرا کند، شاهد آن هستیم که این سازمان به طرحی مجوز داده است که عملا در تناقض با قانون برنامه ششم قرار دارد.

وی در ادامه تاکید کرد: اکنون که دولت در حال تدوین برنامه هفتم توسعه است، این نگرانی وجود دارد که وقتی در ماه های پایانی اجرای برنامه ششم، سازمان منابع طبیعی به صورت رسمی مجوز برداشت درختان شکسته و افتاده را می دهد، احتمالا در برنامه هفتم، دیگر خبری از طرح تنفس جنگل ها یا هر ماده قانونی دیگری که همچنان بهره برداری تجاری از جنگل های شمال و قطع درختان جنگلی را به طور صریح ممنوع کند، نخواهد بود.

وجود درختان شکسته و افتاده برای جنگل مفید است، نه مضر 

بناگر با تاکید بر این که وجود درختان شکسته و افتاده در دل جنگل ها، هیچ آسیبی برای آنها به همراه ندارد، عنوان کرد: درختان شکسته، افتاده و پوسیده، درجات پوسیدگی مختلفی دارند، اما تحقیقات علمی و میدانی نشان می دهد که معمولا خاک اطراف این درختان، بسیار غنی‌تر از خاک دیگر مناطق جنگل است، زیرا وجود درختان شکسته، افتاده و پوسیده باعث افزایش میزان مواد آلی موجود در این خاک می شود. همچنین درختان شکسته و افتاده موجود در جنگل ها، در چرخه حیات باکتری ها و حیوانات جنگلی و به طور کلی تنوع زیستی نقش دارند و اساسا باید اذعان داشت که وجود این درختان نه تنها ضرری برای جنگل های هیرکانی به همراه ندارد، بلکه کاملا برای اکوسیستم جنگل مفید است. 

رئیس انجمن علمی جنگبانی ایران ادامه داد: مجموع دلایلی که به عنوان استدلال های فنی صدور مجوز برای برداشت درختان شکسته، افتاده و پوسیده مطرح می شود، از نظر علمی قانع کننده نیست.

جاده‌های جنگلی فعلی تحمل بار ترافیکی کامیون‌ها و ماشین‌آلات سنگین را ندارند 

بناگر با تاکید بر رهاشدگی جاده های جنگلی موجود در دل هیرکانی در سال های اخیر گفت: جاده های جنگلی که اکنون برخی افراد به دنبال برداشت درختان شکسته، افتاده و پوسیده حاشیه آنها هستند، حدود هفت سال است که با اجرای طرح تنفس جنگل ها رها شده اند و نیاز به تعمیرات جدی آنها وجود دارد. اکنون وضعیت این جاده ها به گونه ای است که تردد ماشین های سنگین در آنها می تواند آسیب های دوچندانی را برای جنگل ها به همراه داشته باشد. به همین دلیل، پیش از این که سازمان منابع طبیعی مجوز ورود خودروهای سنگین به این جاده ها را بدهد و برای خروج درختان شکسته و افتاده برنامه داشته باشد، باید هزینه های لازم برای ترمیم جاده های جنگلی را بپردازد. 

وی در ادامه تاکید کرد: جاده های جنگلی فعلی به دلیل رهاشدگی در سال های اخیر، تحمل بار ترافیکی شدیدی را که بر اثر حضور کامیون های حمل چوب، اسکیدرها و دیگر ماشین آلات سنگین خروج درختان شکسته و افتاده ایجاد می شود، ندارند و سازمان منابع طبیعی نباید تا زمانی که این جاده ها را با شیوه ای علمی و صحیح ترمیم کند، برای خروج درختان شکسته، افتاده و پوسیده از جنگل ها مجوز بدهد. 

گره زدن برداشت چوب جنگل‌ها به اشتغالزایی در شمال کشور، فرافکنی است 

بناگر با تاکید بر این که نباید بهره برداری تجاری از جنگل ها را به اشتغالزایی در شمال کشور گره زد، گفت: برخی صاحبان صنایع چوب و کاغذ می گویند در سال های اخیر که بهره برداری تجاری از جنگل های هیرکانی متوقف شده است و جلوی طرح های جنگلداری که با این هدف اجرا می شد، گرفته شده، بیکاری در استان های شمالی گسترش یافته است، اما باید از این افراد پرسید مگر در استان های کویری کشور که هیچ جنگلی ندارند، بیکاری در سال های گذشته بیشتر نشده است و آیا بیکاری آن استان ها نیز به اجرای طرح تنفس ربط دارد؟ بنابراین ما نباید مساله بیکاری را با موضوعات مربوط به منابع طبیعی کشور بخصوص حفاظت از جنگل ها پیوند دهیم و صحبت هایی از این دست فرافکنی به نظر می رسد. 

رئیس انجمن علمی جنگلبانی عنوان کرد: اکوسیستم جنگل های هیرکانی دیگر ظرفیت هیچ گونه بهره برداری تجاری را ندارد، زیرا در بسیاری از رویشگاه های جنگلی شمال، درختان مادر مشاهده نمی شوند و لکه های سبزی که اکنون روی نقشه کشورمان به عنوان جنگل های شمال دیده می شوند، به ظاهر جنگل هستند، ولی با انواع مشکلات زیست محیطی مواجه هستند که تاب آوری آنها را کاسته و تحمل آنها را برای اجرای طرح های توسعه‌ای جدید یا برداشت تجاری چوب به شدت کم کرده است. 

اکوسیستم جنگل‌های هیرکانی به هیچ وجه تاب برداشت تجاری چوب را ندارد 

بناگر با اشاره به برخی مشکلات زیست محیطی عمده جنگل های هیرکانی گفت: چرای بی رویه دام، ویلاسازی‌ها و شهرک‌سازی‌های متعدد و طرح‌های توسعه‌ای نظیر سدسازی، جاده‌کشی یا عبور دکل‌های فشار قوی در دل جنگل که در حاشیه 30 متری آنها جنگل ها پاک تراشی شده اند، تنها بخشی از مشکلات جنگل های شمال را تشکیل می دهند.

توقف بهره‌برداری تجاری از جنگل‌های شمال باید در برنامه هفتم توسعه ادامه داشته باشد 

بناگر گفت: اکوسیستم جنگل های هیرکانی دیگر تاب هیچ گونه طرح جدیدی برای قطع درختان را ندارد و حتما باید بهره برداری تجاری از جنگل های شمال در قالب طرح تنفس یا هر طرح جایگزین دیگری، همچنان در برنامه هفتم متوقف بماند و در برنامه توسعه جدید، نباید هیچ اجازه ای برای قطع درختان جنگلی به بهانه بهره برداری تجاری و محدود از آن داده شود. 

بناگر در بخش دیگری از اظهارات خود با تاکید بر لزوم شروع مجدد انجام عملیات اجتناب ناپذیر در جنگل های هیرکانی گفت: با وجود این که نباید هیچ گونه بهره برداری تجاری از جنگل های هیرکانی انجام شود، ولی بازهم شکی نیست که این جنگل ها به انجام عملیات اجتناب ناپذیر احتیاج دارند؛ از جمله این عملیات می توان به حصارکشی برای طرح های جنگل‌کاری انجام شده در جنگل های شمال، فنس کشی برای جلوگیری از ورود دام به برخی محدوده های جنگلی، تعمیر و نگهداری جاده های جنگلی و نهال کاری در دل جنگل و تعمیر، مرمت و نگهداری جاده های جنگلی اشاره کرد؛ اقداماتی که در سال های اخیر متاسفانه به بهانه اجرای طرح تنفس جنگل ها، بودجه لازم برای اجرای آنها تخصیص پیدا نکرده و متوقف مانده اند. 

وی در ادامه تاکید کرد: در طرح تنفس جنگل ها قرار بود، فقط جلوی بهره برداری تجاری از جنگل های شمال و قطع درختان گرفته شود و قرار نبود عملیات اجتناب ناپذیر که در قالب طرح های جنگلداری انجام می شد، متوقف شود، ولی چون قبلا بودجه لازم برای انجام عملیات اجتناب ناپذیر با فروش چوب حاصل از بهره برداری تجاری تامین می شد و حالا شش سال است که جلوی این کار گرفته شده، در طول این مدت عملا انجام عملیات اجتناب ناپذیر در جنگل های هیرکانی نیز متوقف شده است و حتما باید بودجه ویژه‌ای برای انجام عملیات اجتناب ناپذیر مورد نیاز جنگل های شمال در برنامه هفتم توسعه پیش بینی شود. 

فرسوده شدن زیرساخت‌های جنگلداری با عدم تخصیص بودجه به عملیات اجتناب‌ناپذیر 

رئیس انجمن علمی جنگلبانی ایران گفت: در طرح تنفس جنگل ها در قانون برنامه ششم توسعه، صراحتا ذکر شده بود که دولت باید بودجه لازم برای اجرای عملیات اجتناب ناپذیر در جنگل ها را که پیش از این از فروش چوب های جنگلی تامین می شد، از منابع دیگر پیش بینی کند و در بودجه سالیانه اختصاص دهد. براساس همین قانون، قرار بود در سال اول اجرای طرح تنفس یعنی سال 96، 80 میلیارد تومان به عملیات اجتناب ناپذیر جنگل های هیرکانی اختصاص داده شود که این بودجه به دلیل ناتوانی متولی اجرای طرح در جذب آن از دولت، به عملیات اجتناب ناپذیر جنگل ها اختصاص پیدا نکرد. اکنون هم چون شش سال است که سازمان برنامه بودجه، اعتبار لازم برای این کار را به سازمان منابع طبیعی تخصیص نداده، به مبلغ بسیار بیشتری برای انجام عملیات اجتناب ناپذیر مورد نیاز جنگل های هیرکانی احتیاج است. 

وی در پایان تصریح کرد: تا پیش از اجرای طرح تنفس، زیرساخت‌های مناسبی نظیر تجهیزات و تاسیسات طرح های جنگلداری در دل جنگل ها وجود داشت و همزمان عملیات اجتناب ناپذیر نیز در جنگل های هیرکانی انجام می شد، اما چون بودجه لازم برای نگهداری و بهبود این زیرساخت‌ها و اجرای عملیات اجتناب ناپذیر به شکل نادرست به بهره برداری تجاری از جنگل ها گره خورده بود، اکنون تمام این زیرساخت‌ها فرسوده شده و انجام عملیات اجتناب ناپذیر نیز متوقف شده است. بنابراین در برنامه هفتم توسعه، دولت باید علاوه بر این که همچنان جلوی بهره برداری تجاری و برداشت چوب از جنگل ها را بگیرد، بودجه لازم برای انجام عملیات اجتناب ناپذیر در جنگل های شمال و حفظ و نگهداری از تاسیسات جنگلداری را نیز پیش بینی کند تا طرح های مناسبی که قبل در این زمینه اجرا می شد، از حالت رکود کنونی خارج شود.