/یادداشت علی حیدری/
راه‌اندازی شبکه تلویزیونی نیکوکاری
باتوجه به شرایط خاص جامعه در زمینه فقر، محرومیت، ابتلاء به آسیب‌های اجتماعی، و ضرورت ارتقای سرمایه اجتماعی و همبستگی اجتماعی از طریق بسط و تقویت گفتمان خیر و مشارکت‌های اجتماعی، بهتر است یک شبکه تخصصی و اختصاصی در این زمینه ایجاد شود که بطور مستمر به مسائل مربوط به نیکوکاری و خیر خواهی بپردازد.
در ایده اولیه سیاست‌های کلی تامین اجتماعی و نیز تبیین الگوی اسلامی– ایرانی پیشرفت بر لزوم بسط و ترویج "مسابقه خیر" تاکید و تصریح شده است و در قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور و قانون برنامه ششم توسعه کشور نیز بر ضرورت تقویت "گفتمان خیرجمعی" و "خیر اجتماعی" و توسعه مشارکت‌های مردمی در این زمینه حکم شده است. در همین راستا بنظر می‌رسد راه‌اندازی یک "شکبه تلویزیونی" برای این منظور از سوی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران می‌تواند به زمینه‌سازی تحقق احکام موصوف کمک نماید.
در شبکه‌های مختلف تلویزیونی صداوسیما (در سطح ملی و استانی) اقدامات و فعالیت‌های خوبی درخصوص ترمیم فرهنگ نیکوکاری، ایثار، خیرخواهی و ... به صورت موردی (در زمان بروز حوادث) مناسبتی و براساس مناسبت‌های مذهبی (ماه مبارک رمضان، دهه کرامت و ...) مناسبت‌های تقویمی (در آستانه بازگشایی مدارس و یا در آستانه عید نوروز) صورت می‌پذیرد که امر پسندیده و تاثیرگذاری است ولیکن بنظر می‌رسد باتوجه به شرایط خاص جامعه در زمینه فقر، محرومیت، ابتلاء به آسیب‌های اجتماعی، و ضرورت ارتقای سرمایه اجتماعی و همبستگی اجتماعی از طریق بسط و تقویت گفتمان خیر و مشارکت‌های اجتماعی، بهتر است یک شبکه تخصصی و اختصاصی در این زمینه ایجاد شود که بطور مستمر به مسائل مربوط به نیکوکاری و خیر خواهی بپردازد چراکه بعضاً به خاطر امتزاج فعالیت‌های موردی و مقطعی در سایر شبکه‌های تلویزیونی با تبلیغات تجاری و یا اسپانسری بنگاههای اقتصادی و اثرات گذرا و موقتی آنها، بسط و ترویج این گفتمان و بویژه نهادینه شدن آن به سختی صورت می‌پذیرد و جریان‌سازی مستمر حاصل نمی‌آید.
- استنادات و احکام قانونی و اسناد بالادستی:
- بندهای 3 و 6 اصل دوم قانون اساسی (سیر تکاملی انسان به سوی خدا و کرامت و ارزش والای انسانی)
- بندهای 1 و 2 و 12 اصل سوم قانون اساسی (ایجاد محیط مساعد برای رشد فضائل اخلاقی و رفع فقر و محرومیت)
- اصل 175 قانون اساسی و اصل 43 (اهداف و نحوه اداره صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران)
- سند چشم‌انداز (حفظ کرامت و حقوق انسان‌ها و دوری از فقر)
- سیاست‌های کلی نظام اداری (کرامت انسانی و ارج نهادن به سرمایه‌های انسانی و اجتماعی)
- سیاست‌های کلی ایجاد تحول در نظام آموزش و پرورش کشور (حیات طیبه _ زندگی فردی و اجتماعی مطلوب اسلامی)
- سیاست‌های کلی جمعیت (ارتقای وفاق و همگرایی اجتماعی)
- سیاست‌های کلی بخش مشارکت‌های اجتماعی (تقویت سازوکارهای مشارکت همگانی)
- بند «پ» ماده 37 قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور درخصوص سند جامع سبک زندگی اسلامی – ایرانی و ترویج روحیه مشارکت و فرهنگ تعاون
- جزء 6 بند «پ» ماده 57 قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور درخصوص گفتمان خیر جمعی و مسابقه خیر
- بند «ت» ماده 2 قانون برنامه ششم توسعه درخصوص تبیین موضوع " پیشگیری و کاهش آسیب‌های اجتماعی و سبک زندگی اسلامی – ایرانی به عنوان موضوع محوری برنامه ششم توسعه (موضوعات خاص کلان و فرابخشی)
- بند «ج» ماده 38 و جزء «پ» بند 5 ماده 113 قانون برنامه ششم توسعه درخصوص باز اجتماعی شدن محکومان
- بند ب» ماده 80 درخصوص ترویج رویکرد خیر اجتماعی
علاوه به مراتب فوق، شرح وظایف قانونی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران بویژه احکام مندرج در اصول قانون اساسی ازجمله در زمینه رشد فضائل اخلاقی جامعه و ... و نیز سیاست‌های تبیین شده برای صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران اقتضا می‌نماید که این سازمان با راه‌اندازی یک تلویزیونی نیکوکاری نسبت به بسط و ترویج "مسابقه خیر" و "گفتمان خیر جمعی" اقدام نماید.
3- خیرخواهی، نیکوکاری و نوع دوستی در آموزه‌های اسلامی – ایرانی
برخی احکام شرعی منجر به تامین منابع برای ارائه خدمات اجتماعی می‌گردند که این احکام و نظامات فقهی، تناسب مستقیمی با اهدافی ازجمله زکات، خمس،کفارات، زکات فطره، صدقه، انفاق، احسان و هبه، امور حسبیه، وقف، نذر، عهد و قسم، وصیت در ثلث ماترک، قرض الحسنه، اموال بدون صاحب، انفال و فیء، خراج و جزیه، مالیات دارند.
همچنین اصول اساسی مورد توجه اسلام در زمینه نحوه ارتباط و تعامل و نوع نگاه انسان مومن به سایر افراد عبارتند از: نوع دوستی، قسط و عدالت، مذموم بودن فقر، احسان و انفاق، برادری ایمانی، نوع دوستی و تضامن اجتماعی یکی از وجوه اساسی زیست مسلمانی است. بر این اساس، هر مسلمانی در قبال زندگی دیگران (به ترتیب نسبت به اعضای خانواده، اقربا و خویشاوندان، همسایگان و ...) مسئول است. نتیجه آنکه تکافل اجتماعی یک وظیفه عام برای مسلمانان و یک وظیفه خاص برای حاکم اسلامی است و بطریق اولی حاکم اسلامی به حکم وظیفه ای که برای بسط عدالت دارد، بایستی در این زمینه گام‌های بیشتری بر دارد و اگر انجام این وظیفه برای هر یک از مسلمین واجب کفائی است برای حاکم اسلامی واجب عینی است و این حاکم برای ایفای وظایف و مأموریت‌های ذاتی و همچنین برای ایجاد مقبولیت و مشروعیت حاکمیت خویش باید در زمینه تکافل اجتماعی گام بردارد.
شواهد و قرائن تاریخی از سازوکارهای مرتبط با نوع دوستی و همبستگی اجتماعی در تاریخ باستانی ایران حاکی از آن است که در دوره مادها سازوکاری شبیه بیمه یا توزیع ریسک تحت عنوان ”کورتش“ وجود داشته است و خانواده‌های کشاورزان و شبانان که مستمند شده ولی هنوز همه چیز خود را از دست نداده بودند به صورت دسته جمعی و تعاونی کار می‌کردند و از زمین سهم می‌بردند. این نظام براساس تأمین خانواده بنیاد شده بود و با از بین رفتن یا ضعف فرد، خانواده ضعیف نمی‌شد بلکه خانواده نسق تعاونی خود را داشت و افراد کارآمد آن وظیفه واحد خود را انجام می‌دادند.
داریوش در کتیبه معروف خود می‌گوید: ”در دوره او کارگر و کارفرما هیچکدام بر هم ظلمی روا نمی داشتند“. کارگران خارجی ممالک تحت تصرف امپراطوری ایران که در بنای تخت جمشید شاغل بودند همانند ایرانیان حقوق می‌گرفتند و به کارگران حقوق نقدی و غیرنقدی و حتی مساعده پرداخت و غرامت دستمزد ایام بارداری نیز به زنان به عنوان"پیشکشی" پرداخت می‌شده است.
مراسم "تاسو" در عشایر ایل بختیاری ایران نوعی پوشش تأمین اجتماعی برای توزیع ریسک بین اعضای ایل و قبیله بوده است.
در وقفنامه ربع رشیدی تبریز (که مشابه نظامیه بغداد بوده است) کارگران با مشارکت در پرداخت حق بیمه از پوشش‌های بیمه‌ای برخوردار بوده‌اند.
4- اهداف و برنامه‌های شبکه
- بسط و ترویج فرهنگ ایثار، ازخودگذشتگی، نوع دوستی، تعاون، همیاری، انفاق، عفو، گذشت، خیرخواهی، نیکوکاری، وقف، خیریه، ذکات و ... .
- تبیین پیشینه و سیر تطور تاریخی و ادبی مفاهیم خیر خواهی و نیکوکاری در تمدن اسلامی – ایرانی
- حفظ و احیای سنتها، هنجارها، ارزشها و آموزه‌های ایرانی اسلامی معطوف به امور خیریه نظیر گلریزان، تاسوگری و ... .
- معرفی و تبیین وظایف و مأموریت‌ها و تشریح فعالیت‌های دستگاه‌های اجرایی و سازمانها و نهادها و بنیادهای حاکمیتی و دولتی فعال در حوزه خدمات اجتماعی (امور حمایتی و امدادی) نظیر کمیته امداد و سازمان بهزیستی
- معرفی اشخاص حقیقی و حقوقی خیرخواه و نیکوکار و آشنایی با واقفان و موقوفات مربوط به امور خیریه، موسسات خیریه، سازمانهای مردم نهاد خیریه و معرفی و تجلیل از چهره‌های ماندگار در زمینه امور خیریه
- معرفی خیرین مسجدساز، مدرسه‌ساز، بیمارستان‌ساز و ...
- معرفی آستان‌های مقدس و بقاع متبرکه و امور وقفی و خیریه مرتبط با آنها
- تبیین گفتمان خیر و مسابقه خیر از منظر آموزه‌های دینی و تمدنی و جایگاه آن در سبک زندگی اسلامی - ایرانی
- بسط و ترویج راههای مقابله و کاهش آسیب‌های اجتماعی و تشریح فعالیت‌های خیریه معطوف به ترمیم و جبران خسارات تبعات و عوارض ناشی از آسیب‌های اجتماعی
- زمینه‌سازی باز اجتماعی شدن محکومان و مجرمان و افراد آسیب دیده اجتماعی
- بسط و تحکیم نهاد خانواده و نیز امور حمایتی و امدادی اجتماع محور و مبتنی بر نهاد خانواده
- بسط و ترویج مقوله مسئولیت اجتماعی - شرکتی و معرفی بنگاههای اقتصادی و تجاری موفق در عرصه مسئولیت اجتماعی که منابع مربوطه را صرف امور خیریه می‌رساند.
- معرفی نجات یافتگان از آسیب‌های اجتماعی، محکومان، مجرمان و مبتلایان باز اجتماعی شده و مددجویانی که در اثر حمایت و امداد اجتماعی توانسته‌اند توانمند شده و در اجتماع موفق شوند.
- تولید و پخش جنگ‌ها و برنامه‌های مناسبتی، تقویمی و فصلی برای جلب مشارکت‌های مردمی با همکاری دستگاه‌های اجرایی، سازمانها و نهادهای فعال در این قلمرو.
- برگزاری مسابقات با هدف جلب منابع مالی و مشارکت‌های مردمی جهت صرف در امور خیر با جذب حامیان اسپانسرهای اجتماعی
- تولید و پخش فیلم، سریال و مستند و ... دارای مضامین و موضوعات فوق
5- راههای تأمین مالی شبکه
- درج منابع و اعتبارات مورد نیاز در بودجه های سنواتی کشور براساس احکام مندرج در قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور و قانون برنامه ششم توسعه
- جلب مشارکت و جذب منابع و اعتبارات دستگاه‌های اجرایی و حاکمیتی برای تهیه و اجرای برنامه‌های شبکه
- جلب مشارکت حامیان اجتماعی (اسپانسر) برای شبکه و برنامه‌های آن
- جذب تبلیغات و آگهی از فعالان اقتصادی برای شبکه و معرفی آنان بعنوان بنگاههای نیکوکار با اجرای کمپین‌های تبلیغاتی و رسانه‌ای در قالب برندینگ
- انجام فعالیت‌های جنبی نظیر راه‌اندازی سایت، برگزاری مسابقات ورزشی، هنری و ... خیرخواهانه، بازارچه خیریه، معرفی
چهره‌های ماندگار، اعطای نشان نیکوکار برترو ... با مشارکت فعالان دولتی، حاکمیتی و مردمی این حوزه و جذب منابع از طریق آگهی و تبلیغات محیطی
- وضع تعرفه یا عوارض روی تراکنش‌های اینترنتی چندرسانه‌ای و صرف منابع آن برای شبکه و اهداف آن
- جلب نظر تهیه‌کنندگان برای واگذاری رایگان آثار خود جهت پخش در شبکه با هدف ترویج فرهنگ نیکوکاری (صرفه‌جویی در هزینههای شبکه)
- جلب نظر هنرمندان جهت برنامه‌سازی و اجرا در شبکه به طور داوطلبانه و بعنوان مشارکت در عمل خیر به صورت نوبتی (صرفه‌جویی در هزینههای شبکه)
6- جمع بندی:
نیکوکاری، نوع دوستی و خیر خواهی از جمله مضامین متعالی و پربسامد در آموزه های دینی و ملی فرهنگ و تمدن اسلامی – ایرانی است و تاریخ و ادبیات ایران، مشحون و مملو از حکایات و روایاتی از جوانمردی، نیک خواهی و کمک به همنوع است و ظهور و بروز "فقر" و "آسیب‌های اجتماعی" به هیچ وجه شایسته این تمدن نیست و بی‌شک ایجاد یک شبکه تلوزیونی تخصصی و حرفه‌ای برای بسط و ترویج مفاهیم "مسابقه خیر" ، "گفتمان خیر جمعی" و ... می‌تواند به فرهنگ سازی و جریان‌سازی مفید و موثر در این زمینه منجر شود.
یادداشت: علی حیدری، عضو و نائب رئیس هیات مدیره سازمان تامین اجتماعی
