در نکوداشت محمدعلی زاویه عنوان شد:
موزه نگارگری مکتب تهران راه‌اندازی می‌شود
سی‌وششمین نشست پژوهشی هنر با یاد استاد نگارگری ایران، زنده‌یاد محمدعلی زاویه، عصر روز سه‌شنبه ۷ آبان‌ماه در محل نگارخانه برگ سازمان زیباسازی شهر تهران برگزار شد.
ایلنا: سازمان زیباسازی شهر تهران به دنبال برگزاری سلسله نشست‌های پژوهشی هنر، با گردآوری مجموعه آثار اساتیدی همچون محمدعلی زاویه، موزه نگارگری مکتب تهران را راه‌اندازی می‌کند.
به گزارش ایلنا، محمدحسن حامدی در ابتدای این نشست با بیان این مطلب که آثار محمدعلی زاویه، زینت بخش موزه‌های بسیاری است، گفت: نقش و اهمیت محمدعلی زاویه در نگارگری ایران و در عرصه بین‌المللی بخاطر آثار متعدد و درخشان اوست که در موزه‌های مختلف نگهداری می‌شود، اما متاسفانه آن گونه که باید او، حتی در میان نگارگران نیز شناخته شده نیست و گرد فراموشی بر روی نام او نشسته است و برگزاری این نشست بهانه‌ای است تا ضمن تقدیر از این هنرمند، زمینه‌ای را برای بازخوانی آثار و گردآوری اسنادی پیرامون زندگی و آثار این استاد مسلم نگارگری فراهم کنیم.
حامدی افزود: برگزاری نشست‌های پژوهشی هنر ثمرات خوبی داشته که یکی از مهم‌ترین آن‌ها، راه اندازی موزه مکتب کمال الملک در باغ نگارستان است.
وی افزود: همچنین قصد داشتیم همزمان با برگزاری مراسم بزرگداشت استاد محمدعلی زاویه، موزه نگارگری مکتب تهران را راه‌اندازی کنیم، اما با توجه به اینکه هنوز اسناد و آثار بسیاری در اختیار نداریم، امیدواریم که در آینده نزدیک زمینه این امر فراهم شود. تاکنون بخشی از اسناد مربوط به نگارگری مکتب تهران گردآوری شده است که در موزه مکتب کمال الملک نگهداری می‌شود و امیدواریم بزودی شرایطی برای نمایش این آثار در موزه‌ای مستقل فراهم شود.
در ادامه این نشست محمد باقر آقامیری با بیان این مطلب که در سال ۱۳۴۷ با استاد زوایه آشنا و زمینه حضورش در کارگاه او برایش فراهم شده؛ گفت: زمانی که با استاد زاویه آشنا شدم من دانش‌آموز دبیرستانی بودم و در مسابقات کشوری نقاشی در بخش نگارگری شرکت می‌کردم و شرکت در این مسابقات امکان آشنایی من با استاد زاویه را فراهم کرد. همین موضوع موجب شد که خیلی زود به من اعتماد کنند و من را به آتلیه شخصیشان در خیابان شاه‌آباد راه بدهند.
وی افزود: زمانی که من عشق و علاقه او را برای نگارگری می‌دیدم همواره از او درخواست می‌کردم که استاد لطفا آثارت را به نمایش بگذار تا همه بدانند که چگونه کار می‌کنی؛ اما همواره پاسخ او این بود که نمایشگاه گذاشتن به نوعی تبلیغات کردن برای خود است، بشین و برای دلت کار کن و واقعا نیز خودش این گونه بود.
به گفته آقامیری، استاد زاویه نه تنها در نگارگری استاد بود بلکه او موسیقی را هم به خوبی می‌شناخت. او عموما پس از خلق یک اثر ساعت‌ها با شور و علاقه تار می‌زد و سازش نیز صدای خوشی داشت. او حتی با استاد متقی یکی دیگر از نگارگران برجسته ایرانی، برنامه موسیقی می‌گذاشتند و او ساز می‌زد و استاد متقی آواز می‌خواند.
آقامیری افزود: آثاری که در نمایشگاهی که به مناسبت بزرگداشت استاد زوایه برپا شده است، از آثار سال‌های پایانی عمر او و زمانی است که چشم او خوب نمی‌دید. نگارگری‌های او از نظر کمپوزیسیون، رنگ و حسی که در آن‌ها موج می‌زند، بی‌نظیر است. یکی از مهم‌ترین آثار او نگارگری، بهرام گور است که براساس خمسه نظامی خلق کرده که در موزه هنرهای ملی نگهداری می‌شود.
وی با بیان این مطلب که استاد زاویه در دوران پر تحول نقاشی رشد کرد، گفت: همزمان با استاد زاویه هنرمندان به نام و تاثیرگذاری در هنر نگارگری و نقاشی ایران رشد کردند و آثار درخشانی از خود به جا گذاشتند. در دوران آن‌ها هنر ارج و قرب داشت اما امروز شاهد این موضوع نیستیم و به قول حافظ بوی خیر از ایام نمی‌شنوم.
به گفته این هنرمند؛ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در چند سال اخیر با رویه‌ای که پیش گرفت موجبات بی‌امیدی و دلزدگی هنرمندان و نویسندگان را فراهم کرد. یکی از اقدامات بدی که در ۱۵ سال اخیر رقم خورد؛ حذف آموزش هنرهای سنتی و نگارگری از هنرستان‌های تجسمی بود که در نهایت نه وزارت ارشاد و نه آموزش و پرورش درباره این حذف هیچ نگفتند و حتی هر یک این اتفاق را به گردن دیگری انداختند.
آقامیری که ۳۰ سال نگارگری و کتاب‌آرایی در هنرستان تجسمی پسران آموزش داده است افزود: نگارگری هنر ملی ما ایرانی‌ها است و تهاجم فرهنگی نیست و چرا چنین اتفاقی برای سرنوشت این هنر در کشور ما رقم بخورد. نگارگری یکی از فرازهای هنر ایرانی است که اتفاقا در جهان نیز بسیار شناخته شده است و طرفدار دارد.
به گفته آقا می‌ری، اوج اندیشه و تفکر عرفانی و ایرانی در نگارگری به ظهور رسیده است، اما متاسفانه در ایران قدر این هنر دانسته نمی‌شود.
وی افزود: در سال‌های اخیر کشور الجزایر مسابقه بین‌المللی نگارگری و تذهیب را برگزار می‌کند که از کشورهای مختلف در آن شرکت می‌کنند که همواره نفرات برگزیده آن‌ها از ایران هستند و برای اینکه ترک‌ها برای این موضوع هزینه می‌کند و به دلیل مناسبات سیاسی یکی از جوایز هم به آن‌ها می‌رسد. در دوبی هم هر سال جشنواره بزرگ تذهیب و کتاب‌آرایی برگزار می‌شود که از تمام کشورهای عربی شرکت کننده دارد که باز آنجا نیز هنرمندان ایرانی حرف اول را می‌زنند.
آقامیری با اشاره با دیدارش با وزیر فرهنگ و هنر کشور امارات گفت: در این دیدار او به من گفت که ما پنج موزه بزرگ در هر یک از جزایرمان ساختیم و قصد داریم در این موزه‌ها بهترین آثار هنرمندان ایرانی را در زمینه نگارگری، نقاشی خط و تذهیب گزذآوری کنیم تا در سال‌های آتی هر کسی که خواست در این زمینه تخقیقی کند به کشور ما سفر کند. من نسبت به این موضوع بار‌ها به مسولان فرهنگ و هنر کشور خودمان هشدار دادم، تا خودشان راهکاری بیندیشند تا بهترین‌های هنر ایرانی از کشور خارج نشود اما طرح این موضوعات برای هیچ یک از مسولان خوش نیست.
این هنرمند با انتقاد از اتفاقاتی که در سال‌ها اخیر رقم خورد و موزه‌های متعدددی که با اهداف سیاسی تعطیل شدند گفت: در سال‌های اخیر چندین موزه مهم در همین شهر تهران تعطیل شدند که از جمله می‌توان به موزه هنرهای تزینی و موزه هنرهای ملی اشاره کرد که آثاری که این موزه‌ها موجود بودند در جریان این نقل انتقالات تعدادی گم شدند و تعدادی هم آسیب دیدند.
آقامیری یادآور شد: باید مسولین نسبت به فرهنگ و هنر کشور احساس مسولیت کنند و نسبت به راه‌اندازی مجدد این موزه‌ها احساس مسولیت کنند.
آقا می‌ری در بخش پایانی سخنانش با یادی از استاد محمدعلی زاویه گفت: محمدعلی زاویه حق بزرگی بر گردن من دارند و در دهه‌های پایانی عمرش که شاگردی نداشت من همواره در کنار او بودم و من با دیدن خیلی چیز‌ها از این استاد بزرگ و مسلم نگارگری ایران آموخته‌ام و تا عمر دارم قدر‌شناس او هستم.
در ادامه سید محمود افتخاری پژوهشگر هنر گفت: صحبت‌های آقامیری من را به سال‌های ۱۳۵۷برد که در آن زمان من یکی از مسئولان موزه هنرملی بودم و حضور استاد محمدعلی زاویه را از نزدیک درک می‌کردم. باید از برگزارکنندگان این مراسم قدردانی کرد که زمینه پژوهش در هنرهای ایرانی را فراهم می‌کنند. ما باید به خاطر داشته باشیم که ایران را با نفت نمی‌شناسند بلکه با هنرش می‌شناسند.
وی افزود: درهشت دهه اخیر مینیاتور ایرانی در سیر تاریخی خود از قرن نهم و دهم هجری به مرزهای زیبایی رسیده است و توانسته چشم‌اندازهای روشنی را در عرصه هنری بیافریند که بسیار قابل تامل است. یادمان باشد که نادیده گرفتن و یا هر گونه چشم‌پوشی از دستاوردهای آنکه در آثار موجود در موزه‌ها متبلور شده است، هرگز کمکی به پیشرفت هنر مدرن در این سرزمین نخواهد کرد و جایگاه هنری ایران را بالا نخواهد برد.
به گفته افتخاری؛ در بررسی رویداد‌ها و روشنگری در هنر مینیاتور ایرانی در عصر معاصر، تاسیس مدرسه صنایع قدیمه در سال ۱۳۰۹ به همت استاد حسین طاهرزاده بهزاد نقش مهمی را ایفا می‌کند. مدرسه‌ای که در آن استادان و هنرمندان بزرگ و صاحب نام پرورش یافتند و بار دیگر شکوه مینیاتور ایران را نشان دادند. در این مدرسه مینیاتور با حفظ همه ارزش‌ها و اصول و مبانی گران سنگ خود بار دیگر جان گرفت و در نتیجه مکتب تهران با هنرنمایی استاد هادی تجویدی و شاگردانش شکل گرفت که محمدعلی زاویه نیز یکی از شاگردان این مدرسه و مکتب تهران است.
وی افزود: درباره نگارگری مکتب تهران به تفصیل در کتاب هنر نگارگری ایران نوشته‌ام و خود من برای نخستین بار نام مکتب مینیاتور تهران را انتخاب کردم. در کلاس‌های درس هادی تجویدی هنرمندان بزرگی چون محمدعلی زاویه، علی کریمی، مقیمی تبریزی، علی مطیع و کلارا آبکار رشد کردند و آثارشان زینت بخش موزه‌های متعددی در سرتاسر جهان شد. جالب اینجاست که تمام شاگردان تجویدی در نگارگری سبک خاص خودشان را داشتند.
وی با بیان این مطلب که استاد محمدعلی زاویه معیار ظرافت و لطافت در مینیاتور است گفت: به درستی زاویه مرز و معنای مینیاتور را در آثارش معنا کرده است. او‌گاه در مینیاتور‌هایش نقش‌های نازک‌تر از خیال خلق کرده است که گویی به لطافت شبنم است. یکی از آثار منحصر به فرد استاد زاویه صورت سازی‌های اوست. صورت هایی که کوچک‌تر از یک نیم عدس هستند و باید با ذره‌بین آن‌ها را دید، اما هویت دارند. البته استاد زاویه در پرتره‌سازی هم بسیار توانا بودند و او زمانی که افراد مشهور کشور‌ها دیگر به ایران می‌آمدند مسئولیت داشت که پرتره آن‌ها را بکشد تا به عنوان هدیه به آن‌ها اهدا شود.
این پژوهشگر درباره چگونگی راه‌یابی محمدعلی زاویه به مدرسه صنایع قدیمه گفت: زاویه نوجوانی ۱۵ ساله بود و در آتلیه‌ای در منوچهری پادویی می‌کرد و زمان‌هایی که فرصت داشت گوشه‌ای می‌نشست و از مینیاتورهای قدیمی که آثار هادی تجویدی هم در می‌انشان بود کپی می‌کرد، یک روز حین انجام این کار هادی تجویدی از راه می‌رسد و از او می‌پرسد پسر جان چه می‌کشی، او هم می‌گوید نقاشی و پس از آن هادی تجویدی از او می‌پرسد دوست دارد که یاد بگیرد، زاویه هم پاسخ‌اش آری است و این گونه می‌شود که فردا آن روز تجویدی به عنوان یکی از نخستین شاگردان مدرسه هنرهای قدیمه ثبت نام می‌شود و شروع به فراگیری مینیاتور می‌کند.
وی درباره تفاوت مینیاتور مکتب تهران با سایر مکاتب گفت: در مینیاتور این دوره، نقش‌هایی که از اشخاص کشیده شده‌اند با نقش‌های موجود از دوره قاجاریه و صفوی بسیار متفاوت است و افراد چهرهای بسیار امروزی و تهرانی دارند و بسیار ملموس هستند. همچنین در این دوره و با این هنرمندان بود که اندازه مینیاتور تغییر کرد تا پیش از این مینیاتور‌ها در اندازه یک برگ کتاب کشیده می‌شدند، اما از این دوره ابعاد مینیاتور‌ها بزرگ‌تر شد.
این پژوهشگر در بخش پایانی صحبت‌هایش یکی از بهترین مینیاتورهای زاویه را؛ تابلو یوسف و زلیخا معرفی کرد که در یک دایره به قطر هشت سانتی‌متر، او ۵۶ شخصیت را به تصویر کشیده است و تمام این شخصیت‌ها از نظر بصری هویت مستقل دارند.
وی با بیان این مطلب که همه این اتفاقات ناشی از عاشقی زاویه است، گفت: مینیاتور با شعر کلاسیک ایران رقم خورده است و مثل شعر است. برای همین فضای شعر مدرن ایران نتوانسته با مینیاتور پیوند برقرار کند و در مواردی که نگارگران خواسته‌اند، فضای امروزی را وارد مینیاتور کنند موفق نبوده‌اند؛ مثلا علی کریمی سعی کرد فضاهای جدید را در آثارش به تصویر بکشد اما موفق نبود و خودش نیز به این موضوع واقف بود.
در ادامه عباس مشهدی‌زاده یکی از شاگردان هنرستان هنرهای زیبای پسران که حضور استاد زاویه را از نزدیک درک کرده است گفت: من شاگرد استاد زاویه نبودم اما با توجه به این او از مدرسان هنرستان ما بود و در آن دوره این استادان انس و الطفت خاصی با هنرجویان داشتند، من همواره او را از نزدیک می‌دیدم و اتفاقا با ما که خیلی جوان بودیم بسیار دوستانه برخورد می‌کردند.
وی افزود: استاد زاویه دست نرمی در مینیاتور داشت و مضامین نرمی نیز در مینیاتور دنبال می‌کرد. پردازهای او بسیار شاخص و هنرمندانه بود. او یکی از چهره‌های به نام مینیاتور ایران است که آن گونه که باید قدرش شناخته نشده است.
در بخش پایانی این نشست نیز فیلمی که براساس عکس‌ها و آثار محمدعلی زاویه توسط هومن حسنی ساخته شده بود برای حاظران پخش شد.
نمایشگاه آثار و عکس‌های استاد محمدعلی زاویه نیز تا روز ۲۰ آبان‌ماه در نگارخانه برگ واقع در خیابان پاسداران، میدان هروی، خیابان وفامنش، خیابان جمالی، عمارت عین‌الدوله میزبان علاقه‌مندان است.
