مدیر نمایشگاه عکس «میراث سوگ»:
تنوع آئین‌های عاشورایی ایران باید حفظ شود
رضا مختاری با اشاره به اهمیت سوگ‌ها، با تاکید بر اینکه «آئین‌های عاشورایی تنوع فرهنگی ایران را نشان می‌دهد» گفت: هر منطقه از ایران، با توجه به آئین‌های خودشان واکنشی به یک اتفاق واحد یعنی شهادت امام‌حسین(ع) و یارانش نشان داده‌اند. ما در این نمایشگاه نشان داده‌ایم که این سوگواره‌ها یک همسرایی است که مثل یک ارکستر بزرگ، سازهای متنوع یک همسرایی بزرگ را شکل می‌دهند. بنابراین ما باید طرفدار این تنوع باشیم چرا که هر کدام اینها با سنت‌های اقوام ما پیوند خورده است.
رضا مختاری، سردبیر ماهنامه ایران‌شناسی «سرزمین‌من» که مجری برگزاری نمایشگاه گروهی عکس آئین‌های عاشورایی «میراث سوگ» است، در گفتگو با خبرنگار ایلنا تشریح کرد: این نمایشگاه هشتمین نمایشگاه عکسی است که «سرزمین‌من» برگزار کرده است. شاید در تاریخ مطبوعات ایران بی‌سابقه باشد که یک نشریه در این حد از تنوع بتواند نمایشگاه عکسی برگزار کند. یکی از موضوعاتی که در مجله به آن پرداخته می‌شود، آئین و رسوم اقوام مختلف ایران است. پای ثابت خیلی از اقوام ایران هم آئین‌های عاشورایی است که در سراسر ایران برگزار می‌شود.
مختاری با بیان اینکه عکس دو جنبه دارد، گفت: عکس‌ها در برخورد با یک اتفاق یا آئین، یک جنبه تصویری و زیبایی‌شناختی دارند و در کنارش از جنبه پژوهشی و مطالعاتی هم برخوردارند. مثلا حوزه مرتبط با آئین‌ها در یونسکو، حوزه میراث فرهنگی ناملموس است. یکی از مستندات اساسی و اصلی در آئین‌های ناملموس، تصاویر و مستندات تصویری است که ارائه می‌کنید تا بگوئید یک آئین همچنان حیات دارد. ما اگر متن‌ها و کتاب‌های بسیار زیادی درباره آئین بنویسم ممکن است براساس تجربه و حافظه‌مان از گذشته باشد اما تصویر، یک حال و اتفاقی که در حال رخ دادن است را نشان می‌دهد و واقعیت است چون عکاس در محل حضور داشته و سندی است برای حضور عکاس و مجموعه در کنار آن اتفاق و آئین. یعنی عکس زنده‌ترین و ملموس‌ترین سند برای روایت یک آئین است.
سردبیر مجله «سرزمین‌من» با بیان اینکه برای این مجله، هم جنبه بصری و هم جنبه مطالعاتی و پژوهشی عکس‌ها اهمیت دارد، گفت: تاکنون نمایشگاه‌های مختلفی در فرانسه، آمریکا، خانه هنرمندان و موزه هنرهای معاصر اصفهان و دیگر نقاط ایران داشته‌ایم و «میراث سوگ» هم در ادامه این سلسله نمایشگاه‌ها بود. مثلا در اجلاس «آی.سی.سی.ام» نمایشگاه عکسی داشتیم که شامل مفهوم میراث فرهنگی ناملموس در ایران بود. بنابراین این نمایشگاه را هم در چارچوب حوزه مطالعاتی که تعریف کرده‌ایم، گذاشته‌ایم.
مختاری با اشاره به اهمیت سوگ‌ها، با تاکید بر اینکه «آئین‌های عاشورایی تنوع فرهنگی ایران را نشان می‌دهد» گفت: هر منطقه و نقطه‌ای از ایران، با توجه به آئین‌های خودشان واکنشی به یک اتفاق واحد یعنی شهادت امام‌حسین(ع) و یارانش نشان داده‌اند. ما در این نمایشگاه نشان داده‌ایم که این سوگواره‌ها یک همسرایی است که مثل یک ارکستر بزرگ، سازهای متنوع یک همسرایی بزرگ را شکل می‌دهند. بنابراین ما باید طرفدار این تنوع باشیم چراکه هر کدام اینها با سنت‌های اقوام ما پیوند خورده است. خطری که وجود دارد، این است که همه عزاداری‌ها محدود به یک سری شیوه‌های خیلی خاص شود. هرچه این تنوع بیشتر باشد باعث پویایی و زنده ماندن بیشتر این جریان می‌شود. اگر شکل واحدی از آئین سوگ وجود داشته باشد، بعد از مدت‌ها جامعه آن را پس می‌زند ولی وقتی تنوع هست، در دوره‌های مختلف شکل‌های مختلفی پیدا می‌کند؛ از نغمه‌ها گرفته تا صداها و شیوه‌ها.
او ادامه داد: همان تنوعی که در هنر و فرهنگ ایرانی می‌بینید را در آئین سوگ هم می‌بینید، اما کمتر کسی به شکل متمرکز روی آنها کار کرده بود؛ «سرزمین‌من» برای اولین‌بار عکس‌های بسیاری از این آئین‌ها را منتشر کرد. در این ۹ سال که «سرزمن‌من» منتشر شده، توانستیم بسیاری آئین‌ها را برای اولین‌بار ثبت و عکاسی کنیم و منشأ اثری باشیم تا خیلی‌ها بعد از آن سراغ‌شان بروند.
این روزنامه‌نگار با اشاره به اینکه «در انتخاب عکس‌های این مجموعه ترکیبی از عوامل مختلف مانند تنوع آئین‌ها و استان‌ها و مناطق مختلف اثر داشته» گفت: مثلا عکس‌هایی از آئین‌های خرم‌آباد، لرستان، یزد، خراسان، بوشهر، اصفهان، آذربایجان، خوزستان و... در این نمایشگاه داریم. یعنی هم این تنوع مدنظرمان بود و هم اینکه آن تصویر از نظر بصری ترکیبی از همه اینها باشد. مراسم خاص باشد و تنوع استان را هم داشته باشد؛ یعنی به نوعی یک ایران‌شناسی از مسیر آئین‌های عاشورایی برسیم. از طرفی به لحاظ بصری هم عکس باید یک استانداردی می‌داشت که این رویکرد را هم در انتخاب همه عکس‌ها لحاظ کردیم.
مختاری با اشاره به تنوع عکاسانی که با این مجله همکاری دارند نیز گفت: تاکنون در مجله سرزمین من بالغ بر ۲۳هزار قطعه عکس از ۶۰۰ عکاس منتشر شده است. یک قاعده و چارچوبی این مجله دارد که هر عکاسی براساس آن کار می‌کند. یعنی مهم نیست عکاس چه کسی باشد، مهم این است که آن عکس چه ویژگی‌ها و مختصاتی داشته باشد.
او همچنین یادآور شد: مجله سرزمین‌من یک مجله تصویری است اما تهیه کتابی برای آئین‌های عاشورایی و سوگواره‌ها همیشه جزو برنامه و دغدغه ما بوده و در دست اقدام است؛ اما مساله این است که انتشار کتابی در حوزه تصویر، هزینه‌های بسیار زیادی دارد و کار ما را سخت می‌کند. حتی برگزاری یک نمایشگاه متحمل خیلی هزینه‌ها و مقدماتی است که همواره توسط خود تحریریه سرزمین من یا مجموعه‌هایی خارج از موسسه همشهری تامین شده است. جالب است که اگر به‌طور طبیعی مجموعه‌ای می‌خواست چنین نمایشگاهی برگزار کند باید فراخوان عمومی می‌داد، آثاری می‌رسید و از بین آنها انتخاب می‌کرد و فرایند پیچیده‌ای باید طی می‌شد. اما این عکس‌ها حاصل سال‌ها کار است؛ ما در هر شماره از مجله به نوعی یک فراخوان، انتخاب عکس و شورای داوری داریم. این اتفاق اگر در جشنواره‌ها در یک بازه زمانی می‌افتد در «سرزمین من» در هر شماره و هر ماه این اتفاق رخ می‌دهد.
مختاری با تاکید بر اینکه نمایشگاه‌های «سرزمین‌من» همچنان ادامه دارد، گفت: احتمال دارد همین نمایشگاه را در مکان‌های دیگری هم برگزار کنیم. ما با موضوع‌های متنوع مرتبط با ایران چه در داخل و چه خارج از کشور برنامه برپایی نمایشگاه‌های عکس را داریم. در خارج از کشور یکی از ابزار دیپلماسی عمومی تصویر است. وقتی شهروندان دیگر کشورها، این تصاویر از آئین‌ها و فرهنگ ایرانی را می‌بینند با آن تصاویری که معمولا از ایران دیده بودند یا به آنها نشان داده بودند متمایز و متفاوت است.
او خاطرنشان کرد: در بحث برندینگ ملی، حرف اول را تصویری می‌زند که از یک کشور در اذهان جهانیان وجود دارد؛ وقتی می‌گویید لندن یا پاریس، یک تصویر در ذهن شما شکل می‌گیرد و می‌توان این تصویر را به عنوان برند برای ایران هم به وجود آورد. بنابراین تصویر ابزار بسیار مهمی است تا نگاه جهان و حتی نگاه هم‌وطنان‌مان را نسبت به کشورمان متفاوت می‌کند.
سردبیر مجله «سرزمین‌من» یادآور شد: در دنیای امروز چیزی که حیات دارد و با انسان زنده طرف است، یعنی یک آئین، برای یک گردشگر خیلی جذاب‌تر از تماشای یک بنا و کالبد است. روحی که در یک آئین وجود دارد جذابیت دارد، اما منوط به معرفی بیشتر است. جامعه ایرانی جامعه مهمان‌پذیر و صلح‌دوستی است و در آئین‌هایش هم این نمود دارد. آئین‌های سوگ ایرانی هم استانداردهایی دارد که برای گردشگر می‌تواند جذاب باشد. ظرفیت زیادی در آئین‌های ایرانی برای معرفی به مخاطب به خصوص برای مخاطب خارج از کشور موجود است این امکان را برای معرفی ایران داریم اما متاسفانه در کشورهای خارجی برای معرفی این آئین‌ها به ویژه از طریق عکس و تصویر کم‌کاری کرده‌ایم.
«میراث سوگ» عنوان نمایشگاه گروهی عکس آئین‌های عاشورایی است که توسط ماهنامه ایران‌شناسی «سرزمین من» و با همکاری شهرکتاب دانشگاه و در محل این شهرکتاب از شب گذشته (شنبه ۱۵ مهر) آماده بازدید علاقه‌مندان است. در این نمایشگاه آثاری از عکاسانی همچون مرتضی اتابکی، ساتیار امامی، مرتضی امین‌الرعایایی، مهدی بلوریان، آذین حقیقی، یونس خانی، احسان خسروی، حامد خورشیدی، سجاد درویشی، محمد رضایی، آذین زنجانی، آکو سالمی، سیدمحسن سجادی، سعید سروش، ابوالفضل سلمان‌زاده، سینا شیری، بهنام صحوی، صبا طاهریان، خلیل غلامی، حسین فاطمی، محمد فاطمی، حسن قائدی، مهدی قنواتی، پریسا کرم‌نژاد، رئوف محسنی، ابوطالب ندری، مرتضی نیکوبذل و حمیدرضا نیکومرام حضور دارد.
شهرکتاب دانشگاه، در خیابان انقلاب، خیابان قدس تقاطع بزرگمهر قرار دارد و این نمایشگاه عکس تا ۳۰ مهر از ساعت ۹ صبح تا ۲۱ آماده بازدید علاقه‌مندان است.
