ذهن‌های آسان‌گیر و سانسورچی مرا می فرسود/ نگاهی ایرانی به متن چخوف
حمید امجد با اشاره به دوری دوازده ساله خود از تئاتر گفت: در کارهای قبلی‌ام جنگیدم، درصدی بردم و درصدی هم باختم؛ اما در جایی فکر کردم وقتی آنقدر درصد برد کم است آیا ارزش دارد ادامه دهم؟ برای کارم جنگیده بودم اما ذهنیت‌های آسان‌گیر و سانسورچی مرا می فرسود.
به گزارش خبرنگار ایلنا، نشست خبری نمایش «سه خواهر و دیگران» با حضور حمید امجد (نویسنده و کارگردان)، سعیده آبشناسان (تهیه‌کننده)، امیر اثباتی (طراح صحنه و لباس)، رضا مرتضوی (آهنگساز) و افشین هاشمی، بهنوش بختیاری، جمشید جهانزاده، محسن حسینی، رامین سیاردشتی، علیرضا ناصحی، داریوش موفق، ریحانه سلامت و منصوره رحمانی به عنوان بازیگران این نمایش برگزار شد.
حمید امجد درباره علل دوری دوازده ساله خود از تئاتر گفت: تئاتر مولفه‌ها و عناصر جداگانه‌ای دارد که اگر نتواند از آنها به یکپارچگی برسد؛ مجموعه سالمی نخواهیم داشت.
امجد با اشاره به دوری خود از تئاتر و بازگشت دوباره‌اش، با ذکر یک مثال گفت: سلول سرطانی چیزی نیست که اجانب آن را وارد بدن ما کنند؛ برای خودمان است و وقتی کارکردش را گم کند و اشتباه کند یا بخشی از سلول‌ها شروع به تکثیر و بزرگ شدن بی‌قواره کنند؛ سرطان ایجاد می‌شود.
او با بیان اینکه مصداق سرطان در قالب هنری هم وجود دارد، گفت: فکر نمی‌کنم کسی مخالف تبلیغ باشد، چون درست‌ترین حرف‌های عالم را هم اگر مسلح به تبلیغ نکنی؛ نتیجه‌ای نمی‌گیری اما اینکه اثری به خاطر تبلیغات تولید شود؛ غلط است. تبلیغ هم مانند اجزای دیگر بخشی از کلیت اثر و بخشی از یکپارچگی نهایی آن است. وقتی بخشی خود را جداگانه و بیمارگونه برجسته کند؛ اشتباه رخ می‌دهد و آن فضایی که من از تئاتر دیدم و آن را ترک کردم به دلیل همین فضای بیمارگونه بود.
این کارگردان و نمایشنامه‌نویس با اشاره به این سوال که آیا فضا بهتر شده که او دوباره به تئاتر برگشته یا نه، گفت: شرایط از جنبه‌هایی بدتر هم شده است، اما از جنبه‌ای دیگر باید بگویم مفر و ابزاری برای بهبود شرایط و همچنین دفاع از کار در برابر آسیب‌هایی که ساختارهای ذهنی و عینی موجود می‌تواند بزند؛ ایجاد شده یعنی وسایلی برای دفاع پیدا شده است.
امجد با بیان اینکه تاکید نابه‌جا در مورد هر مساله‌ای می‌تواند رخ دهد، گفت: مسائلی که به وجود آمد صرفا به خاطر سلطه سانسور یا سلطه اقتصادی و تجاری نبود، بلکه آمیزه‌ای از همه آنهاست. ابتذال سیاست، اقتصاد، تبلیغات و دیگر موارد؛ فضایی است که امیدوارم هرگز در آن و تحت تاثیر آن کاری در زندگی‌ام تولید نکنم که مجبور نباشم در خدمت هر شکلی از ابتذال باشم.
او با بیان اینکه تئاتر محصول ذهنی خلاق و هنری است که برای نزدیک شدن به تئاتر نیازمند فردیت است، گفت: سانسور تنها سانسوری رسمی نیست؛ وقتی بازیگری در اختیار نداری و هزار کار دیگر برای او مهم‌تر است و آرمانش در قالب رسانه دیگری است و اینجا آمده تا تنها رد شود در واقع دارد بخشی از کیفیت فرهنگی را سانسور می‌کند یا بی‌سوادی همکار احتمالی‌ات هم می‌تواند اثرت را نابود کند اینها سانسور کردن بار کیفی مغر است.
امجد ادامه داد: شکل دیگری از سانسور وجود آشکار و مداخله‌جویی بیرونی است؛ مانند آن افرادی که مدام می‌گویند سخت می‌گیری. نمی‌دانم از چه زمانی سهل‌انگاری ارزش شده است. من سخت‌گیرم و دلم می‌خواهد کارم را درست انجام دهم.
او یادآور شد: در کارهای قبلی‌ام جنگیدم، درصدی بردم و درصدی هم باختم؛ اما در یک جایی فکر کردم وقتی آنقدر درصد برد کم است آیا ازش دارد ادامه دهم؟ چیزی که تولید می‌شود کار من است؟ راستش از آنچه به نام من روی صحنه می‌آمد راضی نبودم. برای کارم جنگیده بودم اما ذهنیت‌های آسان‌گیر و سانسورچی مرا می فرسود.
امجد با اشاره به افرادی که از او می‌خواستند دوباره به تئاتر برگردد، گفت: من در کارنامه‌ام کاری ندارم که صرفا به خاطر گیشه انجام شده باشد یا هیچ جمله‌ای در متن‌هایم نیست که کارکردی یگانه داشته باشد؛ بلکه جمله‌ها باید روابط شخصیت‌های نمایش را هم پیش ببرند. وقتی روی شخصیت‌های نمایشم آنقدر حساسم در مورد آدم‌های زنده که به کار م پیوندند هم این حساسیت را دارم که حضورشان تک بعدی نباشد.
متن «سه خواهر و دیگران»؛ «چخوف»ای خالص نیست
حمید امجد با اشاره نمایش «سه خواهر و دیگران» گفت: نمایش عملا یک بینامتن بین تاریخ و متن ادبی است؛ متن نمایش درواقع آمیزه‌ای از چند متن نمایشنامه آنتوان چخوف و زندگی و نگاه اوست که همه اینها در نهایت به یکپارچگی رسید.
این کارگردان و نمایشنامه‌نویس تشریح کرد: من در نوشتن این متن، از زندگی چخوف و نگاهی که به شکسپیر داشته استفاده کردم و آن را با چیزی که او را با مایی که امروزی و ایرانی هستیم، خویشاوند می‌کند ترکیب کردم.
امجد با بیان اینکه این متن یک «چخوف» خالص نیست، گفت: نقطه‌های تماس متن چخوف با جهانی که ما در آن زندگی می‌کنیم شخصیتی به نام «فیرز» است که من آن را از نمایش باغ آلبالو آوردم و فرض داستانی من این است که این شخصیت می‌تواند ربط کار چخوف با جهان ما باشد. شخصیتی که همان «فیروز» یا سیاه نمایش ایرانی است و می‌توانست به عنوان مفصلی تاریخی نمایش من و چخوف را بهم وصل کند.
او با تاکید بر اینکه «سه خواهر و دیگران» نمایشی مستقل است، گفت: امیدوارم نتیجه نهایی کار برای کسانی که چخوف و آثارش را می‌شناسند لذتی مضاعف باشد اما آنهایی که نمی‌شناسند هم می‌توانند با تماشای نمایش، ساعتی لذت بخش را در مواجهه با اثری مستقل داشته باشند.
این کارگردان تئاتر یادآور شد: من وقتی متنی را می‌نویسم همیشه افرادی در پس ذهنم قرار دارند؛ گاهی توقعاتی که من از بعضی از نقش‌ها دارم آنقدر سخت است که خودم فکر می‌کنم اصلا بازیگرش را دارم یعنی کسی که بتواند این پیچیدگی نقش را دربیاورد.
امجد یادآور شد: من این بخت را داشتم که بعضی بازیگران را در کنارم داشته باشم که این ذخایر ذهنی را به من بدهند که بتوانم نقش‌های پیچیده‌تری بنویسم؛ اگر این افراد نبودند به سمت نوشتن خیلی از نقش‌ها و انجام خیلی از کارها نمی‌رفتم.
سعیده آبشناسان (تهیه‌کننده) نیز با بیان اینکه «سه خواهر و دیگران» اولین تهیه‌کنندگی او در حوزه تئاتر است، گفت: من با نمایشنامه‌ها و کارهای حمید امجد آشنا بودم اما هیچ وقت فکر نمی‌کردم بتوانم تهیه‌کننده کارهای او شوم.
آبشناسان گفت: تهیه این کار از طرف انجمن هنرهای نمایشی به من پیشنهاد شد و کاری بزرگ بود که استرس زیادی به من وارد کرد چون می‌دانستم آقای امجد حساسیت زیادی دارد و باید حواسم باشد که دلخور نشود.
او یادآور شد: فکر می‌کنم حالا که انجمن هنرهای نمایشی تصمیم گرفته از تهیه‌کننده‌های خصوصی برای کارهای نمایشی دعوت کند امیدوارم این اقدام موثر باشد تا بتوانیم شاهد تغییرات عمده در تئاتر باشیم.
طراحی صحنه با بضاعت اندک سالن تئاتر شهر
امیر اثباتی؛ طراح صحنه و لباس نمایش «سه خواهر و دیگران» با اشاره به سابقه همکاری‌های قبلی خود با حمید امجد گفت: در مورد مفاهیم کار و رویکرد به طراحی و اجرا قبلا به یک تفاهم رسیده بودیم. یکی از نکات اصلی متن سه خواهر و دیگران، ارجاع به متون تئاتری است و این نمایش ترکیب تعدادی از آنهاست که سعی کردم رویکرد حضور متن‌های نوشته شده توسط چخوف را به نمایش دربیاورم.
اثباتی ادامه داد: در مورد لباس‌ها سعی کردیم به سنت نمایشی که در دوره چخوف وجود داشته تا حد امکان وفادار بمانیم.
او با بیان اینکه سالن‌های نمایشی ما گرفتاری‌های زیادی دارد، گفت: تلاش ما در محدوده بضاعت سالن تئاتر شهر بوده است. داریم از بقایای اندک امکانات صحنه‌ای استفاده می‌کنیم و امیدوارم با همان‌ها هم آنچنان که شایسته متن است، بتوانیم صحنه را آماده کنیم.
رضا مرتضوی، آهنگساز این نمایش هم در این جلسه گفت: کار کردن با حمید امجد راحت است چون دقیقا می‌دانی که چه می‌خواهد! او موسیقی زنده می‌خواست و با توجه به اتفاقات نمایش، جنس و بافت موسیقی هم تغییر می‌کرد.
او با بیان اینکه سه جنس موسیقی در نمایش طراحی شده است، گفت: یکی از آنها موسیقی روسیه 1900، جایی دیگر موسیقی کلاسیک مانند باخ و جایی دیگر هم موسیقی خاصی است که تنه به موسیقی شرقی می‌زند.
افشین هاشمی هم در این نشست با اشاره به نقش خود (فیرز یا همان فیروز) گفت: این شخصیت با آنچه که ما از فیروز در نمایش ایرانی و تخت حوضی در ذهن داریم متفاوت است؛ بداهه و غلط‌گویی از اصول نمایش سیاه بازی است اما اینجا باید جملات درست ادا شود.
نمایش «سه خواهر و دیگران» از سوم مرداد تا هفتم مهرماه، در سالن اصلی تئاتر شهر روی صحنه می‌رود.