ده سال تحقیق درباره یک موسیقیدان فرانسوی در دربار قاجار

مهران پورمندان (پژوهشگر موسیقی) در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا؛ درباره نمایش مستند  «یک موسیقیدان فرانسوی در دربار قاجار» گفت: من هیچگاه فیلمساز و مستندساز نبوده و نیستم و همواره خود را پژوهشگر موسیقی دانسته‌ام اما بعد از اینکه کتاب بنیان‌های موسیقی در سال 90 منتشر شد؛ متوجه شدم کتاب‌هایی که ما به زحمت سال‌های برای آن وقت می‌گذاریم و می‌نویسیم؛ در نهایت به دست صاحبانش نمی‌رسد و صرفا به قفسه‌هایی می‌رود که حاصل پخش سنتی کتاب است.

او ادامه داد: نشر ما یک نشر سنتی است که در آن کتاب‌ها بدون رونمایی و معرفی درست به کتابخانه‌ها می‌روند و حاصل آن این است که علاقه‌مندان و مخاطبان یک کتاب نتوانند به آنچه می‌خواهند دست پیدا کنند به طور مثال وقتی شما به شهر کتاب می‌روید با خیل عظیمی از کتاب‌ها مواجه می‌شوید و به درستی نمی‌توانید کتاب مورد نظر را انتخاب کنید. من فکر می‌کنم که یک کتاب باید ابتدا برای هنرستان‌ها، دانشگاه‌ها، آموزشگاه‌ها و سایر مراکز ارائه شود و رونمایی درستی نیز برای آن برگزار شود. در این شرایط می‌توان امیدوار بود که کتاب‌ها کمی بیشتر دیده شوند.

پورمندان درباره علت ساخت مستند «یک موسیقیدان فرانسوی در دربار قاجار» توضیح داد: آبان ماه سال 90 برنامه‌ای تحت عنوان اولین گام‌های چند صدایی شدن موسیقی برگزار شد که در آن ما اولین ردیف موسیقی ایران را بررسی کردیم. این کار توسط یک گروه تحقیقاتی با نام گروه تحقیقات قاجاری مطرح شد.

وی افزود: در آن جلسه قرار بود که من ده دقیقه درباره چگونگی به وجود آمدن اولین ردیف موسیقی توسط لومر صحبت کنم اما تصمیم گرفتم که مستندی 15 دقیقه‌ای در این‌باره بسازم. خوشبختانه در آن جلسه استقبال زیادی از این مستند شد و ما متوجه شدیم ماحصل تحقیقات خود را می‌توانیم به روش‌های مختلفی از جمله ساخت مستند ارائه کنیم که طبعا مخاطبان گسترده‌ای هم خواهد داشت.

این پژوهشگر موسیقی درباره گروه تحقیق هنرهای قاجاری توضیح داد: در این گروه زمینه‌های مختلف اقتصادی، سیاسی و هنرهای دوره قاجار از جمله معماری،‌ موسیقی، خطاطی، هنرهای دستی، سینما و ... مورد بررسی قرار می‌گیرد و یک مساله واحد از جنبه‌های مختلف بررسی می‌شود. همین مساله کار گروه را پیچیده‌تر می‌کند و طبیعتا مراحل ارائه تحقیقات نیز طولانی‌تر خواهد شد. من از سال 78 تحقیقات خود را در زمینه‌های مختلف آغاز کردم اما سال 84 بود که گروه تحقیقات هنرهای قاجاری تشکیل شد و جنبه‌های مختلف هنر نیز در این کار مورد بررسی قرار گرفت.

این آهنگساز درباره مستندی که یکشنبه همین هفته در هفتمین برنامه دوره‌ی جدید کانون فیلم «سینماحقیقت» مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، به نمایش درمی‌آید؛ توضیح داد: اولین مساله در مستند «یک موسیقیدان فرانسوی در دربار قاجار» زندگی لومر بود اما در واقع فقط به موسیقی آن دوره پرداخته نخواهد شد و مسائل سیاسی-اجتماعی- اقتصادی در این مستند 52 دقیقه‌ای نیز مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

وی افزود: زندگی لومر به‌عنوان یک موسیقیدان به دو مرحله مهم و مختلف تقسیم می‌شود. او از سال 1842 تا 1868 در فرانسه به تحصیل در کنسرواتور پاریس پرداخت و از سال 1868 تا 1907 که در ایران درگذشت؛ به احیای ارکستر نظامی ناصرالدین شاه و راه‌اندازی اولین هنرستان موسیقی نظامی دارالفنون پرداخت.

این پژوهشگر درباره بررسی ساخت اولین سرود ملی ایران در مستند «یک موسیقیدان فرانسوی در دربار قاجار» توضیح داد: اولین سرود ملی ایران در سال 1873 میلادی که حاصل اولین سفر ناصرالدین شاه به اروپا بود؛ اجرا شد و ما در این مستند نیز به بررسی ساخت این سرود می‌پردازیم. البته درباره این موضوع مقاله‌ای در اولین سمینار ایران‌شناسی که پیش از عید برگزار شد؛ توسط انتشارات نگارستان منتشر کردم.

وی درباره این مقاله توضیح داد: این مقاله با نام "نگاهی تحلیلی به روایت تصنیف اولین سرود ملی ایران توسط یک موسیقیدان فرنسوی" حاصل دو سال و نیم تحقیقات بود که در 10صفحه منتشر شد و در آن ما به طور کامل مساله به وجود‌ آمدن اولین سرود ملی ایران را بررسی کردیم.

پورمندان درباره اینکه چرا اولین سرود ملی ایران توسط لومر ساخته شده است؛ اظهار داشت: در بحث اولین سرود ملی ایران بحث‌های عامیانه زیادی مطرح می‌شود اما وقتی به‌عنوان یک پژوهشگر نگاه می‌کنیم باید مبتنی بر اسناد و مسائل فرهنگی صحبت کنیم. در این مقاله ما چگونگی به یقین رسیدن اینکه لومر اولین سرود ملی ایران را ساخت، بررسی می‌کنیم و درنهایت براساس مستندات به این نتیجه می‌رسیم که چنین ادعایی حقیقت دارد. البته این مقاله توسط دانشگاه‌ها و کمیته‌های بسیاری در ایران و فرانسه نیز مورد بررسی قرار گرفته است. علاوه بر آن من برای نوشتن چنین مقاله‌ای تمام سرودهای ملی تاریخ را بررسی کردم تا به یک طیف گسترده برای استلالاتم برسم.

وی درباره نحوه نمایش مستند «یک موسیقیدان فرانسوی در دربار قاجار»گفت: این مستند در هفتمین برنامه دوره‌ی جدید کانون فیلم «سینماحقیقت» مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، برای عموم به نمایش درمی‌آید و پس از آن در نظر داریم آن را در جشنواره حقیقت اکران کنیم و بعد از جشنواره؛ مراحل اکران مستند در گروه هنر و تجربه طی خواهد شد.

او در پایان درباره برنامه‌های دیگر گروه تحقیقات هنرهای قاجاری گفت:  این گروه چندین پروژه دارد که قطعا تمام شدنی نخواهد بود به‌طور مثال  پروژه موسیقی و نقاشی دوره قاجار و بررسی چندگانه آثار کمال‌‌الملک و همچنین بررسی شرایط خیابان لاله‌زار از جمله پروژه‌های این گروه است.

پورمندان افزود: مثلا در بحث خیابان لاله‌زار می‌توانیم بگوییم در سال 1285 شمسی در خیابان لاله‌زار مطبعه‌ فاروس (چاپخانه فاروس) در مهر ماه برای اولین بار سرود ملی ایران را اجرا کردند اما در کنار مساله موسیقی ما با یک ساختمان فرهنگی روبه‌رو هستیم که طبعا مسائل سیاسی اقتصادی و ... نیز در آن تاثیرگذار است. در واقع شیوه کار گروه تحقیقات هنرهای قاجاری به این صورت است که یک مساله واحد از چند زاویه مورد بررسی قرار بگیرد و همه چیز در قالب مستندات و تحلیل‌های مختلف ارائه شود.