بررسی سابقه تاریخی و تشابهات کریسمس با یلدا

در حالی در ۲۵ دسامبر مسیحیان سرتاسر جهان خود را برای برگزاری جشن کریسمس آماده می‌کنند، ایرانی‌ها نیز به برگزاری یلدا به عنوان یکی از مهمترین جشن‌های باستانی خود در ۳۰ دی ماه یا ۲۱ دسامبر می پردازند.

به گزارش ایلنا، همزمانی جشن کریسمس با یلدا یکی از موضوعاتی است که ذهن بسیاری از محققان را به خود جلب کرد. به طوریکه امروزه برخی بصورت کاملاً جدی بر این باورند که پیشیتیان کریسمس را از یلدا گرفته‌اند.

جشن یلدا یکی از مهم‌ترین آئین‌های مذهبی میتراییسم یا مهرپرستی بود که تولد مهر در اولین شب زمستان را برپا می کند. با آغاز جنگ‌ میان ایرانیان و رومی‌ها، تعداد بسیار زیادی از سربازان رومی که از خشونت فرماندهان نظامی رومی خسته شده بودند به آئین میترائیسم به دلیل مهر و مهربانی آن روی آورند.

آئین میترائیسم به مرور توسط این پیروان خود که عموما سربازان و اسیران جنگی بود به رم منتقل شد و به تدریج در آنجا به یک رسم تبدیل شد و جشن یلدا نیز به عنوان یکی از مهم‌ترین آئین های میترائیسم توسط اکثر مردم رم برپا شد.

از آنجایی که این آئین در عصر توحش بیش از هر چیز با طبیعت و زیبایی ارتباط داشت. میترائیسم خیلی زود از قلمرو پارس به تمدن‌های باستانی دیگر به غیر از روم یعنی بسیاری از کشورهای اروپایی گسترش پیدا کرد.

کم کم نه تنها در ایران بلکه اروپائیان نیز روز تولد میترا در ۲۱ دسامبر را جشن می‌گرفتند. به همین دلیل امروز مهرپرستی یا میترائیسم رومی و دین مسیحیت همانندی‌های بسیاری با هم دارند. محققان معتقدند که مسیحیت غرب چهارچوب اصلی خود را به مذاهب پیش از مسیحیت روم باستان از جمله میترائیسم مدیون است.

میترائیسم رومی در سده‌های سوم و چهارم میلادی به اوج خود رسید و بویژه در میان سربازان رومی باورمندان بسیاری داشت و جشن‌های مرتبط با این آئین چون یلدا نیز پاس داشته می شد.

اما با شکل‌گیری دین مسیحیت و فائق شدن طرفدارانش در بخش هایی از روم به خصوص پس از گرایش کنستانتین کبیر امپراطور روم به آیین مسیحیت، همه کیش‌ها و آیین‌های غیرمسیحی ممنوع اعلام شد؛ بنابراین آیین‌های مهرپرستی نیز در مغرب‌زمین رفته رفته از رواج افتاد.

در همین راستا برای جلوگیری از نفوذ و شیوع آیین میترا و برپایی جشن یلدا در امپراطوری رم دستور داده شد که چون مسیحیان نیز حضرت عیسی را مظهر نور می دانند یلدا را به عنوان روز تولد مسیح جشن بگیرند.

یلدا واژه‌ای سریانی و به معنی تولد است. این آئین که در شب جشن گرفته می شود توسط اسطوره شناسان به مبازره تاریخی میان نیروهای خوب نورانی و نیروهای شیطانی تاریکی تعریف می شود.

از نظر ایرانیان باستان، یلدا یا طولانی‌ترین شب سال نقطه اوج نیروهای شوم است و از این روز به بعد نیروهای خوب نورانی پیروز شده و به واسطه این پیروزی روزها طولانی تر و پر نور تر می‌شوند.

بنابراین پیروزی نور، روزهای بلندتر را به ارمغان می‌آورد و در مقابل حاصل پیروزی تاریکی شب‌های طولانی‌تر بود. در تصور آنها، بزرگترین نبرد میان نیروهای خوب و بد در شب قبل از انقلاب زمستانی یا در واقع شب یلدا اتفاق می‌افتاد.

از آنجا که اولین شب زمستان طولانی‌ترین شب سال است و از آن شب به بعد، روزها طولانی‌تر شده و گرما و نور خورشید رو به فزونی می‌رود، شب انقلاب زمستانی به عنوان زمان تولد خورشید یا تولد دوباره اقوام آریایی در ایران، هند و اروپا به رسمیت شناخته شد و ایرانیان این شب طولانی را جشن می‌گرفتند.

با جاافتادن جشن کریسمس مسیحیت در امپراطوری رم به عنوان مذهب رسمی اعلام شد. و تمام معابد میترایی به نفع کلیسا مصادره شد. هر چند با وجود تمام شباهت‌هایی بین این دو آیین و مورد توافق برخی از محققان نیز معتقداند که هیچ ارتباط مستقیمی بین دو آیین مسیحیت و میترائیسم چه از نظر پیدایش آن‌ها و چه در تکاملشان، وجود ندارد.

اما با وجود این، بسیاری جشن کریسمس مسیحیان را برگرفته از آئین میترائیسم و جشن یلدا می‌دانند و در این زمینه به بهره‌گیری دین مسیحیت از نمادهای میترائیسم اشاره می کنند.

ایرانیان باستان در روز جشن یلدا همچنین سروی بلند قامت را تزئین می‌کردند؛ درخت همیشه سبز سرو در مقابل سوز و سرمای زمستان مقاوم است و این حرکتی نمادین به نشانه تحمل سختی‌ها و در نتیجه سازگار با طبیعت جشن میترا بود.

جوانترها آرزوهایشان را به شکلی نمادین در یک پارچه ابریشمین رنگارنگ می‌پیچیدند و با این امید که میترا برآورده‌شان کند آنها را در کنار نعمت‌های خدایشان بر درخت آویزان می‌کردند.

در اواسط قرن ۱۶ میلادی مارتین لوتر که بنیانگذار مذهب پروتستان بود، در شب سال نو شاخه‌ای را به خانه برد و تزئین کرد تا بعدها که روی درخت مجسمه فرشته‌ها، گوی و میوه کاج تزئین شده، آویزان کرد.

کاج، نماد فصل و شادی‌بخش است. مهم‌ترین تزئین این کاج، ستاره‌ای است که در بالای کاج قرار می‌گیرد. این ستاره تزئینی، نماد ستاره‌ای است که ولادت مسیح را بشارت داد.