گام بلند کنگره برای نظارت بر توافق هسته‌ای ایران با ۱+۵
اوباما همچنان خواهد توانست تحریم‌هایی را که با احکام اجرائی رئیس‌جمهوری آمریکا علیه برنامه اتمی ایران به اجرا درآمده‌اند، لغو کند، اما قادر به لغو تحریم‌های کنگره نخواهد بود.
سرانجام طرح نظارت بر توافق هسته‌ای ایران با 1+5 در صحن سنای ایالات متحده آمریکا به تصویب رسید. غروب پنجشنبه به وقت آمریکا و شب‌هنگام به وقت تهران، سناتورهای آمریکایی با ٩٨ رأی موافق و یک رای مخالف طرحی تصویب کردند که براساس آن، کنگره می‌تواند بر توافق هسته‌ای نظارت داشته باشد.
طرح نظارت بر توافق هسته‌ای ایران و 1+5 سنای آمریکا که تفسیرهای بسیاری از آن در عرصه تحلیل و نظر وجود دارد، از همان ابتدا چالش‌ها و سر و صداهای بسیاری را چه در آمریکا و چه در ایران ایجاد کرد.
باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا در همان ابتدای اعلام تلاش برای تدوین چنین طرحی تهدید به وتوی آن کرد. برخی نیز در آن کشور، برخی از دموکرات‌ها را مانند منندز به چالش کشیدند که چرا درصدد است با طرحی این‌چنینی مذاکرات هسته‌ای را به زیرسوال ببرد و دولت هم‌حزبی‌اش را به ناکامی جهت دهد.
از سوی دیگر دولتمردان ایرانی نسبت به آن واکنش نشان دادند و گفتند هرچند درصدد دخالت در امور داخلی آمریکا نیستند٬ اما دولت این کشور را مسئول اجرای تعهداتش می‌دانند.
آغاز ماراتن شکست مذاکرات
کنگره آمریکا که از آغاز سال ۲۰۱۵ که کار خود با چینش جدید اکثریت جمهوریخواه را شروع کرده٬ از همان نخست بنای مخالفت با توافق هسته‌ای با ایران را در سر داشت. نخستین گام کنگره، طرحی بود که بر اساس آن، تحریم‌های این کشور علیه ایران تشدید می‌شد. طرحی که از همان ابتدا، تنش‌ها و جنجال‌های بسیاری را ایجاد کرد. دعوت از بنیامین نتانیاهو نخست وزیر رژیم صیهونیستی برای سخنرانی در نشست مشترک مجالس نمایندگان و سنا و نامه 47 سناتور آمریکایی به رهبری ایران دیگر گام‌های آنها بود که هر کدام سروصداهای بسیاری را ایجاد کرد.
پس از سخنان تند نتانیاهو در کنگره، سنای تحت کنترل جمهوریخواهان توجهش را بیشتر بر روی سیاست خارجی معطوف کرد.
«سناتور باب کروکر» رئیس جدید کمیته روابط خارجی سنا و دیگر سناتور جمهوریخواه «لیندسی گراهام» به همراهی «رابرت منندز» دموکرات طرحی را آمادهه کردند که می‌توانست مذاکرات را با چالش‌های بسیاری روبه‌رو سازد.
بر اساس طرح ابتدایی کمیته روابط خارجی سنا، دولت آمریکا هرگونه توافق نهایی را باید برای تصویب به کنگره می‌فرستاد و کنگره هم ۶۰ روز زمان داشت تا با آن موافقت یا مخالفت کند. در این بازه زمانی رئیس جمهور نمی‌تواند تحریم‌ها را لغو کند و اگر کنگره به توافق رای منفی دهد، رئیس جمهور اجازه نخواهد داشت هرگونه تحریمی علیه ایران را لغو کند. به عبارت دیگر، کنگره درصدد آن بود تا توافق احتمالی هسته‌ای را ذیل فصل معاهدات بین‌المللی آورد تا از این طریق با مخالفت آن، راه را برای اجرا کردنش برای دولت اوباما ببیند.
از سوی دیگر تلاش جمهوری‌خواهانی نظیر «تام کاتن»، «مارکو روبیو» و «جان باراسو» برای تصویب و اضافه کردن متمم‌های نظیر «به رسمیت شناختن اسرائیل همزمان با توافق هسته‌ای» و «تعهد ایران برای پایان بخشیدن از حمایت تروریسم» و... همراه شد.
تلاش‌های آنها اما با مخالفت رئیس جمهور آمریکا روبه‌رو شد. کاخ سفید اعلام کرد که این مذاکرات فقط در راستای مسائل هسته‌ای است و نه مسائل دیگر و با وتوی طرح کنگره اجازه نخواهد داد تا مذاکرات با شکست روبه‌رو شود.
کنار رفتن سناتور تندرو دمکرات، رابرت منندز از جایگاهش در کمیته روابط خارجی سنا و آمدن سناتور معتدل‌تری چون بن کاردین موجب شد تا راه برای عدم مخالفت این طرح آسان‌تر از پیش شود. انجام اصلاحات متعدد مانند کاهش دوره زمانی بررسی از ۶۰ روز به ۵۲، عدم دخالت کنگره در اضافه یا کم کردن بندهای توافق احتمالی هسته‌ای و عدم اضافه شدن بندهایی که بن کاردین آنها را به «قرص سمی» تشبیه کرده بود، موجب شد تا کاخ سفید اعلام کند راه برای امضای این طرح از سوی اوباما هموار است.
پیروزی اوباما یا تسلیم وی
با این وجود، سنای آمریکا روز پنجشنبه یک گام بزرگ برداشت، گامی بلند برای نظارت بر توافق. برخی آن را در جهت توافق با دولت اوباما و پذیرش تصمیمات کاخ سفید در مورد توافق هسته‌ای احتمالی میان ایران و ۱+۵ دانستند و برخی آن را نشانه تسلیم دولت اوباما در برابر تندروها. با این وجود، اصلاحات انجام شده در طرح اولیه سنای آمریکا نشان می‌دهد که جمهوریخواهان نسبت به خواست اولیه‌شان کوتاه آمده‌اند.
از سوی دیگر، با وجود تصویب طرح کروکر – منندز، قانونگذاران فقط این امکان را خواهند داشت درباره برداشته شدن یا نشدن تحریم‌های مصوب کنگره رای دهند؛ امری که پیش از این نیز در اختیار آنها بود و با طرح کنونی موفیت و دستاورد جدیدی را به دست نیاورده‌اند. همچنین بر اساس این طرح، اوباما می‌تواند در صورتی که کنگره توافق نهایی آمریکا و ایران را رد کند، با استفاده از اختیاراتش تصمیم کنگره را وتو کند، مگر آنکه دوسوم مجلس نمایندگان و سنا با تصمیم رئیس‌جمهوری مخالف باشند.
از تلاش برای تصویب طرح سنا تا رای مخالف به آن
کمدی رخ داده هنگام رای‌گیری طرح نظارت بر توافق هسته‌ای چیزی نیست جز مخالف سناتور تندرو جمهوریخواه تام کاتن. وی که تازه نزدیک به ۵ ماه است که دوران سناتوری خویش را آغاز کرده است، از همان آغاز به کارش تا به امروز هر عملی انجام داد تا مانع از توافق هسته‌ای با ایران شود.
سناتور جوان ایالت آرکانزاس بیش از هر زمان دیگری با نامه ۴۷ سناتور آمریکایی به رهبری ایران شهره گردید. وی طراح و نویسنده نامه‌ای بود که تا به ظن خود سنگ‌اندازی جدیدی در مسیر رسیدن به توافق کنند.
۴۷ سناتور امریکایی در آن نامه سرگشاده هشدار دادند هرگونه توافقی با ایران تنها تا پایان ریاست‌جمهوری «باراک اوباما» معتبر خواهد بود که این نامه و ادعای سناتورهای تندرو آمریکایی واکنش‌های تند مقام معظم رهبری، محمدجواد ظریف، باراک اوباما و جان کری را به همراه داشت.
اما نامه‌نگاری‌های او پایان کار نیست. وی در هنگام حضور محمدجواد ظریف در اجلاس بازنگری معاهده منع گسترش سلاح هسته‌ای در نیویورک در پیامی توئیتری، ضمن توهین به وزیر امور خارجه کشورمان وی را دعوت به مناظره کرد که البته ظریف در توییتر خود خطاب به وی نوشت: «دیپلماسی جدی و نه حمله شخصی قلدرمآبانه، چیزی است که ما لازم داریم. قدم نو رسیده مبارک. امیدوارم با خانواده در صلح از داشتن او لذت ببرید».
اقدام سناتور کاتن البته با واکنش افکارعمومی و رسانه‌های غربی نیز روبه‌رو شد و آنها دیگر وی را به سخره گرفتند. رضا نصری، حقوقدان بین‌المللی و عضو موسسه مطالعات عالی بین‌المللی ژنو در صفحه فیسبوک خود پاسخ جالبی به اظهارات کاتن داد و نوشت: «سناتور کاتن! تو نه تنها چیزی درباره قانون اساسی ایالات متحده نمی‌دانی، بلکه حتی درباره قوانین عادی هم چیزی نمی‌دانی: دیپلمات‌های ایرانی در نیویورک به یک محدوده با شعاع ۲۵ مایلی محدود هستند. بنابراین، دکتر ظریف نمی‌تواند در واشنگتن با تو مناظره کند».
اما اقدام روز پنجشنبه کاتن دلیل دیگری داشت. وی دلیل مخالفت خود را عدم پذیرش متمم پیشنهادی‌اش برای به رسمیت شناختن رژیم صیهونیستی از سوی ایران و عدم موافقت برای تبدیل شدن این طرح به معاهده بین‌المللی عنوان کرد.
حمایت از توافق با طعم نامه
همزمان با تصویب این طرح ۱۵۰ عضو مجلس نمایندگان آمریکا در نامه‌ای حمایت خود را از مذاکرات اتمی دولت باراک اوباما و هم‌پیمانان آن با ایران اعلام کرده‌اند. این تعداد از نمایندگان دمکرات می‌تواند نشان دهد مخالفان احتمالی توافق اتمی، برای آنکه بتوانند جلوی وتوی رئیس‌جمهوری را بگیرند، به دوسوم آرای لازم دست پیدا نمی‌کنند.
به گزارش ایلنا به نقل از واشنگتن‌پست، ۱۵۰ عضو مجلس نمایندگان آمریکا همزمان با تصویب طرح نظارت بر توافق هسته‌ای ایران و گروه ۱+۵ در سنای آمریکا، طی نامه‌ای بر حمایت خود از مذاکرات هسته‌ای ایران و گروه ۱+۵ تاکید کردند.
این تعداد قانونگذار مخالف نشان می‌دهد که نماینده کافی در حزب دموکرات، برای آنکه بیش از یک سوم نمایندگان کنگره از توافق هسته‌ای دولت «باراک اوباما» رییس‌جمهوری آمریکا و وتوی احتمالی وی علیه مخالفان حمایت کنند، وجود دارد.
این نامه توسط «جان شاکوسکی»، «لوید دگت» و «دیوید پرایس» نمایندگان دموکرات مجلس آمریکا تنظیم شده و در آن از مذاکرات هسته‌ای ایران و گروه ۱+۵ حمایت شده است. در این نامه بر لزوم دستیابی به راه‌حلی دیپلماتیک برای حل مساله هسته‌ای ایران تاکید و اعلام شده است که اقدام نظامی راه به جایی نخواهد برد.
این قانونگذاران همچنین تاکید کرده‌اند که چنانچه آمریکا مذاکرات هسته‌ای با ایران را ترک کرده یا باعث فروپاشی آن شود، باید در انتظار پیامدهای جبران‌ناپذیر این اقدام باشد.
جزئیاتی از طرح نظارت بر توافق هسته‌ای
براساس این طرح، کنگره ایالات متحده می‌تواند تا ۳۰ روز هرگونه توافق هسته‌ای با ایران را بررسی کند و در صورت لزوم، آن را رد کند. طرح تصویب شده در سنا در صورت تصویب نهایی، مانع این خواهد شد که دولت اوباما در مدت بازبینی توافق نهایی احتمالی، تحریم‌ها علیه ایران را کاهش دهد و او را ملزم می‌کند تا هر ۹۰ روز، پایبندی جمهوری اسلامی ایران به مفاد توافق را به کنگره گزارش دهد.
قانونگذاران همچنین این امکان را خواهند داشت تا درباره برداشته شدن یا نشدن تحریم‌های مصوب کنگره رأی دهند، اما مهم اینجاست که براساس این طرح، اوباما می‌تواند در صورتی که کنگره توافق نهایی آمریکا و ایران را رد کند، با استفاده از اختیاراتش تصمیم کنگره را وتو کند، مگر آنکه دوسوم مجلس نمایندگان و سنا با تصمیم رئیس‌جمهوری مخالف باشند.
بر اساس توافق دولت و کنگره آمریکا، این مصوبه دیگر متمم یا ضمیمه‌ای نخواهد داشت و به این ترتیب کنگره نمی‌تواند از این طریق بر توافق احتمالی با ایران اعمال نفوذ بیشتری داشته باشد. با این‌حال اوباما همچنان خواهد توانست تحریم‌هایی را که با احکام اجرائی رئیس‌جمهوری آمریکا علیه برنامه اتمی ایران به اجرا درآمده‌اند، لغو کند، اما قادر به لغو تحریم‌های کنگره نخواهد بود.