ممیزی بر رواج بیشتر داستان کوتاه در ایران تاثیر داشته‌است

فرزانه طاهری اعتقاد دارد داستان کوتاه ازنظر اقبال عمومی هرگز به پای رمان نرسیده است.

این مترجم در گفتگو با خبرنگار ایلنا؛ با اشاره به پیشینه‌ی داستان‌ کوتاه در اروپا گفت: داستان کوتاه به شکل مدرنش در اروپا از قرن نوزدهم شروع شد ولی اجدادی مثل دکامرون و حکایت‌های قرون وسطی داشته است بنابراین از پشتوانه‌ای طولانی برخوردار است اما به دلیل فشردگی خاصی که دارد؛ هیچگاه از نظر اقبال عمومی به پای رمان نرسید چون اصولا ارتباط با آن به ذهنی فرهیخته‌تر نیاز دارد.

طاهری به بهانه‌ی سالروز تولد ریموند کارور؛ از نویسندگان داستان کوتاه؛ رمان را راحت‌خوان‌تر توصیف کرد و گفت: خواندن رمان از این لحاظ که گسترده‌تر و با توصیفات بیشتری است؛ راحت‌خوان‌تر است زیرا اگر برای مثال خواننده یک لحظه حواس‌اش پرت شود کل داستان را از دست نمی‌دهد ولی داستان کوتاه که البته منظورم داستان کوتاه خوب است هر کلمه‌اش مهم است و خواننده نباید هیچ بخشی را حتی اگر خیلی کوچک باشد از دست بدهد.

وی ادامه داد: در ایران هم اگرچه همین واقعیت صدق می‌کند و داستان کوتاه از اقبال کمتری برخوردار است اما تعداد داستان کوتاه‌هایی که منتشر می‌شود؛ بیشتر هستند و دلیل آن هم به نظر من این است که رمان‌نویسی ذهن تربیت شده‌تری می‌خواهد اگرچه آمار فروش رمان‌ها و داستان‌کوتاه‌ها نشان می‌دهد که اقبال عمومی نسبت به رمان بیشتر است. باید تاکید کنم که داستان کوتاه برای خوانندگان خاص‌‌اش فرم بسیار جذابی است.

طاهری در پاسخ به این سوال که آیا ممیزی تاثیری بر بیشتر بودن تعداد داستان‌کوتاه‌ها دارد؛ گفت: البته ممیزی در این مسئله بی‌تاثیر نیست زیرا وقتی بخشی از رمان حذف می‌شود کل اثر لطمه می‌بیند ولی داستان کوتاه از آنجا که واحد کوچک و مستقلی در یک مجموعه است با اعمال ممیزی چندان لطمه نمی‌بیند. از طرفی در داستان کوتاه دست نویسنده بازتر است و می‌تواند به راحتی خیلی از فضاها و توصیفات را نقل نکند زیرا اثری کوتاه و موجز می‌نویسد.

وی با اشاره به داستان‌کوتاه‌های ترجمه‌ای گفت: در ترجمه داستان کوتاه هم مترجم دستش بازتر است. مثلا می‌تواند از میان انبوه داستان‌ کوتاه‌های موجود آنهایی را انتخاب کند که می‌داند مشکل چندانی از لحظا ممیزی نخواهند داشت و یا از یک مجموعه برخی از داستان‌ها را از همان ابتدا حذف کند. اما در رمان نمی‌توان این کار را کرد. گاهی پیش می‌آید مترجم، یک رمان را تا صفحه‌ی ۲۰۰ یا ۲۵۰ می‌خواند و ناگهان به بخشی می‌رسد که در ایران قابل چاپ نیست بنابراین یا باید آن بخش را حذف کند و راضی شود به کل اثر لطمه وارد شود، یا از خیر ترجمه‌ی اثر بگذرد.

این مترجم در پاسخ به این سوال که «آیا کم مخاطب بودن داستان کوتاه باعثنشده که ممیزی آن با حساسیت کمتری انجام شود؟» گفت: فکر نمی‌کنم اینطور باشد. چون اصولا فکر نمی‌کنم کم‌مخاطب یا پرمخاطب بودن در سانسور تاثیری داشته باشد. رمان‌های عامه‌پسند حتی یک دهم رمان‌ها و داستان‌های جدی سانسور نمی‌شوند. همانطور که در تئاتر نیز می‌بینیم که نمایش‌های عامه‌پسند تقریبا هرچیزی که بخواهند مطرح می‌کنند ولی نمایش‌های جدی به شدت سانسور می‌شوند.

وی افزود: این‌که گفته می شود ممیزی برای این است که نمی‌خواهیم برخی از مسائل به دست جوانان برسد درست نیست زیرا می‌بینیم که بدترین شوخی‌ها در رمان‌های عامه‌پسند در میان جوانان و نوجوانان دست به دست می‌شود. در برخی از رمان‌های عامه‌پسند گاهی دیده می‌شود که بدترین صحنه‌ها با توصیفات جزئی ذکر شده‌اند اما یک رمانی مثل خانم دالووی که مطالعه‌ی آن خیلی دشوار است و کمتر کسی به سراغ خواندنش می‌رود؛ مثلا برای یک کلمه‌ اصلاحیه می‌خورد.

طاهری تصریح کرد: من نمی‌گویم که باید رمان‌های عامه‌پسند هم سانسور شوند بلکه منظورم این است که این دلیل فقط یک کلک است. داستان کوتاه و رمان جدی بسیار با سخت‌گیری بیشتری بررسی می‌شوند و به نظر می‌رسد هدف اصلی اصلا جلوگیری از طرح ناهنجاری‌ها در جامعه نیست بلکه هدف شکاندن کمر ادبیات روشنفکرانه است.

وی در ادامه افزود: رمان و داستان کوتاه زاده‌ی جامعه‌ی مدرن است و چندصدایی بودن آن حساسیت‌برانگیز است وگرنه می‌بینیم حکایت‌های قدیمی هر چقدر هم که پیامشان وهن‌آلود باشد مشکلی برای انتشار پیدا نمی‌کنند بلکه این رمان و داستان جدی است که مدام با محدودیت روبرو می‌شود.

مژده دقیقی، مترجم دیگر کشورمان در این زمینه نیز معتقد است: داستان کوتاه در ایران نسبت به رمان در میان نویسندگان علاقه‌مندان بیشتری دارد. وی در این زمینه گفت: در ایران از داستان کوتاه استقبال بیشتری شد و حتی فکر‌ می‌کنم نسبت به خیلی از کشورهای دیگر رونق داستان کوتاه در ایران بیشتر بوده است. دلیل این مسئله باید به صورت دقیق کارشناسی شود ولی فکر می‌کنم ما هنوز به مرحله‌ی نوشتن رمان نرسیدیم و بنابر مقتضیات جامعه نویسندگان زیادی به سمت نوشتن داستان کوتاه گرایش نشان دادند بنابراین نسبتا اوضاع‌مان خوب است.

وی افزود: البته به نظر من رمان و داستان کوتاه دو مقوله‌ی کاملا متفاوت هستند و باید به صورت جداگانه مورد بررسی قرار گیرند. اما علی‌رغم انتشار مجموعه‌داستان‌های زیاد در ایران، رمان همیشه خواننده‌های بیشتری داشته است و داستان کوتاه همیشه خواننده‌های خاص خود را داشته و دارد.

وی در پایان درباره‌ی تاثیر ممیزی در رواج داستان کوتاه گفت: ممیزی در این مسئله بی‌تاثیر نیست. به هر حال ممیزی در همه‌ی جوانب کار نویسندگان و مترجمین تاثیرگذار است. حتی در انتخاب اثر هم مترجم محدود است و مدام باید در ذهنش مسائل ممیزی را درنظر داشته باشد. وقتی یک رمان اصلاحیه می‌خورد و بخشی از آن حذف می‌شود به کل رمان ضربه می‌زند ولی در رمان مسئله کمی متفاوت است و وقتی یک داستان کوتاه اصلاحیه می‌خورد به کل مجموعه ضربه‌ای نمی‌خورد و نهایتا یک داستان از کل مجموعه حذف می‌شود.