دو اتفاق در نمایشگاه بیست و هفتم:
ناشران و کتابهایی که جایشان پرنشد، حسرتی که برای بازدیدکنندگان باقی ماند
بسیاری از مراجعان درمورد «زوال کلنل» می‌پرسیدند. اگر مشکل مجوز کتاب حل می‌شد، می‌توانست پدیده‌ی نمایشگاه باشد / تعداد بازدیدکنندگان بیشتر از سال گذشته بود اما قیمت کتاب‌ها هم به مراتب بیشتر شده / به وضوح حسرت خرید را توی چشمان بخش قابل‌توجهی از بازدیدکنندگان می‌شد دید.
بیست و هفتمین نمایشگاه کتاب تهران به آخرین ساعات و دقایق خود نزدیک می‌شود و ناشران شرکت کننده در آن، رفته رفته به فکر جمع کردن بساط کتاب‌ها و تحویل غرفه‌ها هستند. با آن‌ها که وارد سخن می‌شوی؛ نظرات مختلفی درمورد آنچه در این ده روز گذشته دارند. برخی با وجود مختصات و ظرفیت‌هایی که این موقعیت مناسب فروشگاهی برایشان میسر کرده، در مجموع شرکت پیدا کردن در آن را مثبت ارزیابی می‌کنند و برخی دیگر بی‌وقفه لب به گلایه و شکایت می‌گشایند.
به گزارش خبرنگار ایلنا؛ از آنجا که هدف اصلی و شاید تنها هدف مشترک غالب ناشران برای حضور در نمیشگاه کتاب تهران؛ همانا توجیه اقتصادی آن و مساله فروش است، بررسی عملکرد اقتصادی ناشران را که البته معمولا رابطه‌ای مستقیم با میزان بازدیدها از نمایشگاه دارد، در اولویت است. خصوصا اینکه بخش عمده‌ای از ناشران به دلیل ضعف در شبکه توزیع و فروش کتاب در کشور، بخش عمده فروش و درآمد خود را طی همین ده روز به دست می‌آورند.
با لحاظ کردن این دو فاکتور –یعنی جمعیت بازدیدکنندگان و میزان فروش ناشران - و با درنظر گرفتن خاطرات تلخی که در نمایشگاه گذشته به دلیل خلوتی سالن‌ها و فروش‌های بسیار پایین تجربه کردیم، باید گفت نمایشگاه امسال شرایط بهتری داشت؛ هرچند به هیچ وجه نمی‌توان این دوره از نمایشگاه را با دوران اوج و شکوه این اتفاق سالانه که سال‌ها پیش شاهدش بودیم، مقایسه کرد.
همچنین باید درنظر داشت که چند رویداد کلان به طور مستقیم طی سال‌های اخیر دست‌اندرکارِ کاهش بازده نمایشگاه کتاب تهران بوده‌اند که اولی تورم و افزایش نرخ تولید و بهاء کتاب‌هاست و دومی بالارفتن آمدن دغدغه‌های معیشتی مردم که روز به روز مجال مطالعه را از آنان گرفته است. دقیقا به همین دو دلیل است که مراجعان به نمایشگاه امسال در خریدهای خود وسواس فوق‌العاده‌ای نشان داده و قدرت ریسک‌شان کاهش یافته بود؛ چراکه سعی می‌کردند به دلیل بودجه اندک، دقیقا کتابی را بخرند که با سلایق و علایق آن‌ها سازگاری داشته باشد. این اتفاق البته اتفاق بدی نیست اما امکان آشنا شدن مخاطبان را با فضاها، تفکرات و آگاهی‌های گسترده کاهش می‌دهد و مانع از باز شدن دریچه‌های تازه به روی ذهن و روح قشر کتاب‌خوان ما می‌شود.
قیمت‌های بالا و بازدیدکنندگان حسرت‌زده
اصغر رضایی؛ یکی از مسوولان نشر ققنوس در گفتگو با خبرنگار ایلنا؛ اظهار داشت که به وضوح حسرت را توی چشمان بخش قابل توجهی از بازدیدکنندگان نمایشگاه کتاب امسال دیده‌است؛ هنگامی که کتاب‌های مورد علاقه خود را با انگیزه از روی پیشخوان غرفه این نشر برمی‌داشته، ورق می‌زده و دقیقا در لحظاتی که شوق و انگیزه‌شان به اوج می‌رسیده، با دیدن قیمت پشت جلد کتاب‌ها، با حسرت فرواران و دلخوری آن‌ها را سر جای خود قرار می‌دادند.
وی در توضیح این اتفاق گفت: به هر حال ترخ بالای کاغذ و مراحل چاپ، تاثیرات مشهودی را روی قیمت کتاب‌ها گذاشته و نمی‌شود انتظار داشت که با وجود بالارفتن قیمت کتاب، مخاطبان بدون محدودیت مالی کتاب‌های مورد علاقه خود را تهیه کنند.
رضایی در ادامه؛ پرده از یکی دیگر از عوامل بازدارنده مخاطبان و مراجعان نمایشگاه کتاب برداشته و خاطرنشان کرد: افزایش نرخ کاغذ و ملزومات تولید کتاب از یک‌سو و ممیزی‌های سخت‌گیرانه‌ای که مانعی جدی برای ورود عناونین تازه به چرخه نشر شده است از سوی دیگر باعثشد تا ناشران با عناوین جدید کمتری به نمایشگاه بیایند و بیشتر آثار قدیمی خود را تجدید چاپکنند. به همین دلیل بسیاری از کتاب‌ها برای مخاطبان حرفه‌ای تکراری و غیرجذاب بود.
وی افزود: از این حیثنمایشگاه امسال در مقابل نمایشگاه‌های گذشته، کمتر محلی برای ارائه‌ی تازه‌های نشر بود. البته همانطور که می‌دانید تغییر و تحولاتی که در سال گذشته در حوزه‌های مدیریتی وزارت ارشاد رخ داد، ناشران همچنان به صدور مجوز برای آن دسته از کتابهایی که در اداره کتاب متوقف شده بود؛ هستند و احتمالا به همین دلیل کمتر سراغ انتشار کتاب‌های جدیدتر رفته‌اند.
کاهش تعداد فروش؛ افزایش رقم فروش
امیر علی‌بیک؛ مدیر بخش فروش و مدیر غرفه نشر مروارید درمورد میزان فروش و تعداد بازدیدکنندگان در نمایشگاه کتاب امسال به خبرنگار ایلنا گفت: امسال تعداد بازدیدکنندگان بیشتر از سال گذشته بود اما قیمت کتاب‌ها نیز نسبت به نمایشگاه قبلی به مراتب بیشتر شده است، به همین دلیل افزایش تعداد بازدیدکنندگان عملا به معنای بالارفتن میزان فروش برای ما نبود.
وی اظهار داشت: هنوز امکان و فرصت بررسی آمار کتاب‌های فروش رفته نشر مروارید را نداشته‌ایم اما به نظرم اگرچه رقم حاصل از فروش طی این ده روز، بیشتر از فروش ما در نمایشگاه قبلی بوده اما فکر می‌کند تعداد کتابهایی که فروخته‌ایم، یا در حد سال گذشته بوده؛ یا حتی کمتر از آن. طبیعتا این اتفاق که دو سال است برای نشر مروارید تکرار می‌شود، به دلیل افزایش قیمت کتاب‌ها و پایین آمدن قدرت خرید مخاطبان است.
علی‌بیک همچنین نسبت به سرویس‌دهی مصلی تهران طی این ده روز، انتقاد کرد و گفت: متاسفانه امکانات پارکینگ نسبت به سال قبل به شدت کاهش یافته بود؛ مشکلات تهویه در شبستان نیز که دیگر یکی از مشکلات همیشگی ماست اما نحوه غرفه بندی‌ها؛ آنچنانکه در نصب پانل ها صرفه‌جویش شده است، بسیار بد بود.
تنها ناشران بزرگ از نمایشگاه کتاب سود می‌برند
علارغم نارضایتی‌های موجود در میان ناشران، فرید مرادی؛ سرویراستار نشر نگاه اما از میزان فروش کتاب‌های این مرکز نشر ابراز رضایت کرده و به خبرنگار ایلنا گفت: امسال استقبال نسل جوان از غرفه نشر نگاه خیلی خوب بوده و می‌توانم بگویم ۹۵ درصد از مخاطبان و مشتریان ما طی این ده روز افراد زیر ۴۰ سال بوده‌اند.
وی ضمن بیان این مطلب که بیشترین استقبال‌ها متوجه کتاب‌های داستانی جدید –تالیفی و ترجمه‌ای - و مجموعه اشعار شاعران شناخته شده بوده، اظهار داشت: به اعتقاد من مختصات نمایشگاه کتاب تهران به گونه‌ای است که تنها ناشران بزرگ وقدیمی که مورد اعتماد مخاطبان هستند در آن موفق‌اند و ناشران کوچک تر به مراتب کمتر مورد استقبال قرار می‌گیرند و دیده می‌شوند.
مرادی درمورد افزایش قیمت کتاب‌ها و نرخ تورم نیز گفت: به نظر من مخاطبان تا حدود زیادی با افزایش نرخ کتاب کنار آمده‌اند؛ همانطور که با افزایش سایر اقلام مصرفی در جامعه کنار آمده‌اند. اما این مساله به آن معنا نیست که اگر نرخ کتاب همچنان با سرعت افزایش پیدا کند، مخاطبان نیز با آن مشکلی نخواهند داشت! به نظر من باید رشد قیمت‌ها را کنترل کرد و همواره به قدرت خرید مخاطبان نیز توجه داشت.
سرویراستار نگاه در مورد پرفروش‌های این انتشارات خاطرنشان کرد: ما امسال نزدیک به هزار عنوان کتاب به نمایشگاه آوردیم و از این میان خیلی از کتاب‌ها فروش خوبی داشتند؛ اما کتابی که به دلیل استقبال ویژه برای ما شگفت‌انگیز شود نبودیم. دلیلش هم این است که هنوز برای انتشار برخی کتاب‌های مهم که امکان تکان دادن بازار نشر را دارند، مشکلاتی وجود دارد.
وی ادامه داد: مثلا بسیاری از مراجعان، از ما درمورد رمان «زوال کلنل» نوشته محمود دولت‌آبادی می‌پرسیدند. طبیعی است که اگر مشکل مجوز این کتاب حل می‌شد، می‌توانست پدیده‌ی نمایشگاه کتاب امسال باشد.
حضور بسیاری از ناشران و کتاب‌ها در نمایشگاه ضروری نیست
همانطور که گفته شد شرایط نابسامان بازار نشر در کشور باعثشده که هم و غم ناشران برای حضور در نمایشگاه کتاب، بیش از همه متوجه میزان فروش و کسب درآمد باشد. به همین دلیل است که ناشران سعی می‌کنند تا آنجا که ممکن است، کتاب‌های خود را در فضای محدود غرفه‌ها جا دهند. برخی از کتاب‌ها هم هستند که طی چند دهه اخیر به دلیل علاقه مخاطبان از سوی چندین و چند ناشر به چاپ رسیده‌اند. برخی دیگر نیز کیفیت بسیار نازلی دارند؛ آنچنانکه یا مضمون ضعیفی دارند و یا اگر ترجمه‌ای هستند، ترجمه‌هایی نه چندان دلچسب و گاهی پر ایراد‌اند.
اینگونه است که در نمایشگاه کتاب تهران، همه ساله شاهد انبوهی از کتاب‌ها هستیم که نه تنها فضای بسیاری را اشغال می‌کنند؛ بلکه معمولا فروش چندانی هم ندارند. از این حیثگاهی حضور برخی از ناشران در نمایشگاه کتای نیز چندان ضروری به نظر نمی‌رسد. مثلا ناشری که کتاب‌های منتشر شده‌اش تنها کتابهایی از قبیل دیوان شمس تبریزی، مثنوی معنوی، دیوان حافظ، شاهنامه، نهج البلاغه و… است، چرا باید در نمایشگاهی که هدف اصلی‌اش ارائه‌ی تازه‌های نشر است، حضور داشته باشد؟
در نظرخواهی خبرنگار ایلنا؛ تقریبا تمام نظرات بر عدم ضرورت حضور برخی از ناشران و کتاب‌ها در نمایشگاه کتاب تهران متفق بود. آن‌ها معتقدند برخی از ناشران و کتاب‌ها، تنها جای را برای ارائه تازه‌های نشر تنگ می‌کنند.
اما درمورد بیست و هفتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران؛ اجمالا می‌شود گفت؛ ناشران و بازدیدکنندگان هیچ تغییر و تحول خاصی؛ چه در برنامه‌ها و چه در نحوه ارائه خدمات ازسوی برگزارکنندگان نسبت به دوره‌های پیشین حس نکردند. این رویه سال‌هاست که در دوره‌های مدیریتی و دولت‌های مختلف کم و بیش با همین مختصات و همین کیفیت ادامه می‌یابد و عمده تفاوت‌ها را باید در جابجایی‌های محدودی که بعضا بین برخی بخش‌ها، سالن‌ها و چادرها اتفاق می‌افتد خلاصه دید. غافل از آنکه این نمایشگاه پرهزینه؛ همچنان با استانداردهای اولیه یک نمایشگاه کتاب، فاصله‌ی زیادی دارد و تکرار مشکلات و محدودیت‌ها؛ از افتخارات مدیران فرهنگی کشور می‌کاهد.
