منتقدان ادبی ما از فلسفه بی‌نصیب‌اند!

ایلنا: محمد بقایی ماکان(نویسنده و پژوهشگر) از به اتمام رسیدن کار نگارش کتاب " از فردوسی تا شاملو " خبر داد. به گفته‌ی او، این کتاب بررسی اندیشه‌های ۲۰ شاعر اندیشه‌ور زبان فارسی است که تنها به فارسی‌ زبانان داخل کشور محدود نیست.

وی در توضیح این کتاب به خبرنگار ایلنا گفت: تفاوت این پژوهش با پژوهش‌های دیگر در این است که در این تحقیق به هیچ‌وجه ره اندیشه‌های معمولی چهره‌ها که غالبا از منظر ادبی مطرح شده‌اند، توجه نشده است؛ به بلکه دیدگاه‌های فلسفی و عمیق آن‌ها و اندیشه‌های صرف‌شان توجه شده.

بقایی‌ ادامه داد: مثلا در مورد شاعران کهن، به دیدگاه‌های فلسفی سنایی، پرسش‌های حل نشدنی عطار، به اندیشه‌های استعلایی مولوی و… پرداخته شده. در مورد شاعران نوپرداز نیز مثلا به دیدگاه‌های عرفانی و فلسفی سهراب سپهری پرداخته شده که شاید اگر خود این شاعر فقید رنده می‌بود، از اینکه دیدگاه‌هایش چقدر به حکمت اشراق شباهت داشته شگفت زده می‌شد.

این نویسنده اظهار داشت: در ادامه به بررسی نگاه احمد شاملو به مفاهیم مجرد و مابعد‌الطبیعه‌ی او در آثارش پرداخته‌ام. یا به آثار نیما از منظر تحولی که ایجاد کرد و پرداخت‌ةایش به اندیشه‌های تازه. همچنین آثار اخوان را به عنوان بهترین پیرو نیما و آثار نصرت رحمانی را به عنوان شاعری طغیان‌گر مورد بررسی قرار داده‌ام که هریک بخش‌هایی از کتاب " از فردوسی تا شاملو " را به خود اختصاص داده‌اند.

وی در پاسخ به این سوال که روند تفکرات فلسفی شاعران در سیر تاریخی مورد بررسی‌اش، چگونه بوده و کم و کیف آن را چطور می‌شود ارزیابی کرد، گفت: ذهن ایرانی، اصولا گرایشی به تاملات فلسفی ندارد و این مساله از گذشته تا به امروز بوده است. بنابراین در مجموع، بیشتر به شعر معطوف بوده اما در میان اشعار شاعران کهن، اندیشه‌هایی یافت می‌شود که کاملا زیرساخت‌های فلسفی صرف دارند و می‌ّود آز مجموعه‌ی آن‌ها به یک دیدگاه کاملا فلسفی دست پیدا کرد.

بقایی با ارائه‌ی یک مثال، ادامه داد: مثلا این بیت از سعدی " مرد باید که گیرد اندر گوش / ور نوشته‌است پند بر دیوار " که اگر بخواهیم از منظر فلسفی آن را مورد بررسی قرار دهیم، دقیقا همان مساله‌ای‌ست که در هرمنوتیک مطرح می‌شود؛ یعنی به مخاطب توصیه می‌شود آنچه مهم است، خود متن است نه گوینده. البته این کلام از حضرت علی(ع) نیز آمده که: نگاه کنید چه گفته شده، نبینید چه کسی گفته.

وی ضمن تاکید بر این مهم که بسیاری از مکاتب غرب، ریشه در اندیشه‌های ایران کهن دارند، اظهار داشت: توجه به فلسفه و اندیشه‌های فلسفی در شاعران معاصر و نوپرداز که اتفاقا بیشتر به حوزه‌های اندیشه‌ پرداخته‌اند، بیشتر قابل دسترسی است. مثلا اندیشه‌های بهار پیرامون ناپایداری جهان.

این نویسنده و مترجم ادامه داد: اشکال بزرگ منتقدان ادبی ما این است که چون با فلسفه مانوس نیستند، با عمق این اندیشه‌ها و آثار درگیر نمی‌شوند. همچنین این اشکال در حوزه‌ی تحقیقات فرهنگی نزی به چشم می‌خورد، آنچنانکه نظریه‌پردازی وجود ندارد. برخلاف غرب که از هر نکته‌ای شروع می‌کنند به نظریه‌پردازی.

بقایی افزود: به عنوان مثال همان یک بیت از سعدی اگر طی ۷۰۰ سال مورد نظر قرار می‌گرفت، نظریه هرمنوتیک در ایران تئوریزه می‌شد نه در غرب!