سوریه، سوژه اتهام‌زنی آمریکا و روسیه به یکدیگر/ ریاض مسئول نابسامانی در منطقه است
خلق بزرگ‌ترین بحران مهاجرت پس از جنگ جهانی دوم و کشته شدن هزاران نفر، خروجی است که تاکنون از بحران سوریه منتج شده و تا زمانی که ایران و عربستان و در محور دیگر روسیه و آمریکا به ادبیات مشترک سیاسی دست پیدا نکنند پرونده این بحران مختومه نخواهد شد.
«پروفسور فرهنگ‌جهان‌پور» عضو کالج کلاگ در دانشگاه آکسفورد با اشاره به تبعات بحران سوریه در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا تصریح کرد: جنگ داخلی سوریه که بیش از پنج سال از آغاز آن می‌گذرد، به یکی از بزرگ‌ترین تراژدی‌های تاریخ معاصر تبدیل شده است. باتوجه به گزارش مرکز پژوهش سیاست سوریه، درگیری‌های این کشور تاکنون جان بیش از ۴۷۰ هزار نفر را گرفته، یک میلیون و ۹۰۰ هزار نفر را مجروح کرده و نیمی از جمعیت ۲۳ میلیونی این کشور را در داخل مرز‌های سوریه یا به خارج از این کشور، جا‌به‌جا و منتقل کرده است. این جنگ به این ترتیب بزرگ‌ترین بحران مهاجرانی که اروپا از زمان جنگ جهانی دوم با آن رو‌به‌رو شده است را به قاره‌سبز تحمیل کرده است. برای درک بهتر پیچیدگی درگیری‌های سوریه، می‌بایست نحوه آغاز و دلایل ادامه یافتن این درگیری‌ها را بررسی کنیم. به این جهت بحران سوریه دست‌کم از سه منظر قابل بررسی است: ابعاد داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی.
جنگ مسلحانه علیه دولت اسد
وی در تشریح ابعاد داخلی پرونده سوریه تصریح کرد: جنبه داخلی بحران سوریه با تعدادی تظاهرات در شهر‌های حلب و دمشق، در تاریخ ۲۸ ژانویه ۲۰۱۱ آغاز شد. تظاهرات این روز در ابتدا مسالمت‌آمیز بود اما خیلی زود، به خشونت کشیده شد. در نهایت این وقایع به جنگی مسلحانه علیه دولت «بشار اسد» رییس‌جمهوری سوریه تبدیل شد. از منظر دیگر ترکیب جمعیتی سوریه خود زاینده بی‌ثباتی و درگیری است. از ۲۳ میلیون نفری که پیش از آغاز جنگ در سوریه زندگی می‌کردند، بیش از ۶۴ درصد سنی، ۱۰ درصد دیگر مذاهب مسلمانان، ۱۰ درصد فرقه‌های مختلف مسیحیت، بیش از ۹ درصد کُرد‌ها و باقی آنها فلسطینی، ارامنه، ترکمن، دروزی و از سایر قومیت‌ها هستند.
خلاف تبلیغات دروغین مبنی بر این‌که جنگ سوریه، جنگ فرقه‌ای میان شیعه و سنی است، چنین مساله‌ای واقعیت ندارد و لازم به ذکر است که بسیاری از اعضای حزب بعث سنی مذهب هستند. همچنین بیشتر مقام‌های دولتی، ازجمله همسر بشار اسد، نخست‌وزیر، وزیر امور خارجه، وزیر دفاع سوریه، فرستاده این کشور در سازمان ملل متحد و تعدادی دیگر از مقام‌های سوری، سنی مذهب هستند. باید توجه داشته باشیم که سایر سنی‌های سوریه از جمله طبقه کارگران و کشاورزان به عنوان سرباز و نیروی نظامی برای دولت مبارزه می‌کنند. به علاوه این‌که کُرد‌های سنی مذهب و اکثر جمعیت مسیحیان، ترکمن‌ها و دروزی‌ها نیز از دولت سوریه حمایت می‌کنند.
از تصویرسازی ریاض تا افشاگری کلینتون
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل با تاکید بر این‌که دخالت کشورهای منطقه‌ای موجب به طول انجامیدن بحران سوریه شده است، عنوان کرد: اگر درگیری‌های سوریه تنها به یک شورش داخلی خلاصه می‌شد، خیلی زود نتیجه آن مبنی بر پیروزی دولت یا شورشیان، مشخص می‌شد. اما مساله سوریه با دخالت‌های منطقه‌ای پیچیده شده و جنبه دوم (ابعاد منطقه‌ای) آن را خلق کرد. زمانی که بهار عربی به کشورهای حوزه خلیج‌فارس سرایت کرد و مردم در عربستان‌سعودی، بحرین و سایر کشور‌ها تظاهرات کردند، رهبران شورای همکاری خلیج فارس تصمیم گرفتند که اعتراض‌های مردم را به قیام شیعیان علیه حکومت‌های سنی این کشور‌ها تصویر کرده و به شدت آنها را سرکوب کنند. عربستان سعودی حتی نیروهای خود را به بحرین اعزام کرد تا قیام مردم این کشور را سرکوب کنند و در آنجا حکومت سعودی حمایت از شورشیان سوریه را آغاز کرد.
وی افزود: «هیلاری کلینتون» نامزد دموکرات انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا نیز کمک‌های مالی حکومت سعودی به سنی‌ها را نظامی خوانده است. در دسامبر ۲۰۰۹، سایت افشاگر ویکی‌لیکس نوشته‌های کلینتون را در این‌باره منتشر کرد. در یکی از این سندها آمده است که «عربستان سعودی یکی از تامین‌کننده‌های مالی مهم القاعده، طالبان، لشکر طیبه پاکستان و دیگر گروه‌های تروریستی است.» کلینتون همچنین نوشته است که عربستان سعودی تنها تا جایی که القاعده در خاک این کشور تهدید محسوب می‌شد با آن مبارزه کرده و به فعالیت‌های این گروه در خارج از عربستان اهمیت نمی‌داد.
دست نامرئی عربستان در منطقه
جهان‌پور در مورد روند اقدام‌های عربستان علیه کشورهای منطقه بیان کرد: مقاله‌ای در روزنامه «فارین افرز» در اکتبر ۲۰۱۱ با نام «دست نامرئی عربستان سعودی در بهار عربی»، توسط «جان بردلی» متخصص امور عربستان سعودی نوشته شد که در آن آمده بود: «حکومت سعودی و متحدان آن در خلیج فارس از سلفی‌های تندرو حمایت می‌کند تا فعالیت‌های لازم را برای بقاء و حیات خود صورت دهند - یعنی بیداری اجتماعی که پادشاهی مطلق را تهدید می‌کرد مختل کرده و از بین ببرند». پس از آن نویسنده مورد نظر اضافه می‌کند که «این اتفاق در سوریه، لیبی، مصر، لبنان، یمن و عراق در حال رخ دادن است.» لذا واضح است که سلفی‌های تندرو منابع مالی و تجهیزات نظامی مورد نیاز خود را از سعودی‌ها دریافت می‌کردند. بنابراین این مساله که عربستان سعودی و متحدان آن در خلیج فارس از ابتدا به شدت از گروه‌های شورشیان در سوریه حمایت می‌کرده‌اند، دور از واقعیت نیست.
قمار مسکو - واشنگتن در زمین بازی سوریه
وی در تحلیل جنبه بین‌المللی پرونده سوریه گفت: جنبه سوم درگیری‌های سوریه جنگ بین‌المللی نیابتی میان غرب و روسیه بوده است که سوریه را به «حمام خون جغرافیای سیاسی» تبدیل کرده است. وقتی اتحادیه جماهیر شوروی فروپاشید، روسیه تقریباً تمامی مراکز خود در اروپای شرقی، حوزه بالتیک و خاورمیانه را از دست داد. سوریه تنها کشور در جهان عرب بود که متحد روسیه باقی ماند. روسیه همچنین یک پایگاه نظامی در شهر طرطوس سوریه دارد که تنها دسترسی آن به مدیترانه است. از این جهت زمانی که سوریه از روسیه درخواست کمک کرد، مسکو با علاقه‌مندی پاسخ مثبت داد. بسیاری از سیاست‌مداران و کارشناسان غربی، به خصوص جمهوری‌خواهان نومحافظه‌کار در ایالات متحده آمریکا، بر این باور بودند کمپین نظامی روسیه در سوریه نشان‌دهنده بازگشت روسیه به خاورمیانه است. به موازات آن بسیاری این مساله را مطرح کردند که عملیات نظامی روسیه در سوریه تنها برای به چالش کشیدن آمریکا در منطقه بوده است. بنابراین، جنبه سوم نیز به درگیری‌های سوریه اضافه شد.
کمتر از یک سال قبل، داعش و دیگر گروه‌های تروریستی پیشرفت زیادی داشتند بنابراین پس از درخواست رسمی سوریه برای دریافت کمک نظامی، در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۵ نیروهای روسیه به صورت مستقیم وارد عمل شدند و بمباران هوایی داعش، النصره، ارتش آزاد سوریه و دیگر گروه‌ها را آغاز کردند. مداخله روسیه به طور چشمگیری شرایط را به سود ارتش دولتی سوریه تغییر داد. تقریباً پس از گذشت شش ماه، در یک عمل غافلگیر کننده «ولادیمیر پوتین» رییس جمهوری روسیه دستور خروج بخش عمده نیروهای روسیه از سوریه را صادر کرد.
ماراتن اتهام‌زنی کرملین و کاخ سفید
این استاد دانشگاه اضافه کرد: در نتیجه آخرین مذاکرات صلح سوریه در ژنو که به ژنو سه، معروف است، مذاکرات صلح میان دولت سوریه و معارضان انجام شد و در ۱۲ فوریه ۲۰۱۶، در سوریه آتش‌بس اعلام شد که برای مدت چند هفته برقرار بود و تنها در دفعات کمی نقض شد. در هر صورت دولت سوریه اعلام کرد که معارضان از فرصتی که آتش‌بس برای آنها مهیا کرد برای مسلح کردن خود استفاده کردند و آنها مسئول نقض آتش‌بس بوده‌اند که طبیعتاً معارضان نظر مخالف را داشتند.
وی با اشاره به اظهارات جان کری در خصوص درگیری‌های اخیر حلب خاطرنشان کرد: طی روز‌های اخیر، درگیری‌های شدیدی در حلب رخ داده است که به مرگ و مجروح شدن صد‌ها نفر منجر شده است. وزیر امور خارجه آمریکا گفته است: «اتفاقی که در حلب رخ می‌دهد، غیرقانونی است. این امر ناقض تمامی قوانین حقوق بشر بین‌المللی است و جرم تلقی می‌شود» و در قسمتی از بیانات خود دمشق و مسکو را به نقض صلح‌بین‌المللی متهم کرده و ادامه داده است: «این کار ناقض تمامی توافق‌های بین ما است». همچنین وی پس از دیدار با «استفان دی میستورا» فرستاده سازمان ملل متحد در امور سوریه اظهار کرده است که «درگیری‌های سوریه از جهات مختلف از کنترل خارج شده و امیدوارم برای همگان، بسیار نگران کننده بوده باشد». در مجموع باید گفت این مدل از ادبیات روشنگر هیچ موضعی نیست.
از طرف دیگر «سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه تروریست‌ها را به نقض آتش‌بس متهم می‌کند. لاوروف در مصاحبه با روزنامه سوئدی گفته بود: «به هر حال، روسیه تنها کشوری است که برای مبارزه با تروریست‌ها در سوریه مجوز قانونی دارد. حضور نیروهای ائتلاف بین‌المللی به رهبری آمریکا در سوریه غیر موجه است. این حقیقت که ائتلاف به رهبری آمریکا بدون هیچ مجوز قانونی در سوریه عملیات انجام می‌دهد، نشان دهنده این است که موضع‌گیری مغرورانه آمریکا حکومت بشار اسد رییس‌جمهوری سوریه را غیر قانونی می‌داند. دوم این‌که، این امر نشان می‌دهد آمریکا می‌خواهد از فرصت به وجود آمده استفاده کند تا در کنار حمله به تروریست‌ها به نیروهای دولتی سوریه حمله کرده و به براندازی حکومت سوریه کمک کند. مانند اتفاقی که در لیبی افتاد.» از این رو موضع روس‌ها تنها برای برجسته کردن چهره مسکو برای خودشان ارزش دارد.
فرجام سخن:
نکته ناراحت کننده این است که در حالی که دو طرف انگشت اتهام را به طرف یکدیگر نشانه می‌روند، سوریه در حال سوختن در آتش جنگ است. واضح است که جنگ سوریه تا زمانی که قدرت‌های منطقه‌ای، برای پایان دادن به خصومت بین خود قدم بر ندارند و تا زمانی که آمریکا و روسیه به این نتیجه نرسند که مردم سوریه به اندازه کافی زجر کشیده‌اند و زمان آن فرا رسیده است که درگیری مرگبار به پایان برسد، متوقف نخواهد شد. واضح است که هیچ راه‌حل نظامی برای پایان دادن به درگیری‌های سوریه وجود ندارد و تا زمانی که تمامی طرف‌های درگیر به صورت واقعی پای میز مذاکره نروند و برای رسیدن به راه‌حل سیاسی تلاش نکنند، مردم سوریه همچنان بهای سنگینی خواهند پرداخت.
گفت‌وگو: فرشاد گلزاری