ترکمن‌ها برگ برنده ترکیه در موازنه با کردها هستند/ طرح داوود اوغلو نواقص فراوانی دارد
اختلاف ترکیه با کردها و همچنین حمایت آن از ترکمن‌های سوریه از جمله موضوعاتی است که در ماه‌های اخیر باعث شده تا اختلاف‌ها میان آنکارا و مسکو عمیق‌تر شود که البته افزایش تنش با ایران هم در این بین قابل ملاحظه خواهد بود.
«محمدعلی دستمالی» تحلیلگر مسائل ترکیه در خصوص مواضع اتخاذ شده توسط دولت ترکیه در قبال کردها، در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا عنوان کرد: ترکیه نه تنها هیچ تغییری در مواضع خودش در مورد پرونده سوریه نشان نداده است، بلکه شاهد بودیم که این کشور در ماه‌های اخیر تمامی تمرکز خود را بر روی سوریه گذاشته است. ترک‌ها در قبال پرونده سوریه چندین اقدام را صورت‌داده‌اند. اول اینکه آنکارا در ماه‌های گذشته بیش از پیش به عربستان و قطر نزدیک شده است. همگرایی‌هایی میان ترکیه و قطر وجود داشت که این موضوع در مورد روابط ترکیه و عربستان هم صادق است اما در هفته‌ها و ماه‌های گذشته حلقه این همگرایی تا حدود زیادی تنگ‌تر شده و بازی آنها همراه با منافع مشترک بیشتری در این بین نمایان شد که می‌شود به سفرهای اردوغان و داوود اوغلو به ریاض اشاره کرد و حتی درباره ائتلاف سنی مبارزه با داعش شاهد هستیم که یک هم‌پوشانی جدی میان آنکارا، ریاض و دوحه به وجود آمده است.
وی ادامه داد: اقدام دیگر ترکیه که در خلال پرونده سوریه باید مورد توجه قرار گیرد، مساله ترکمن‌های سوریه است. به گونه‌ای که طی هفته‌های اخیر این موضوع خیلی برجسته شده و ترکیه در فضای رسانه‌ای، دیپلماتیک و حتی فضای جهانی نسبت به جلوه دادن بیش از حد این موضوع اقدام‌های گسترده‌ای را صورت داده است و تلاش می‌کند که حملات هوایی روسیه علیه برخی مناطق ترکمن‌نشین در شمال سوریه را به مثابه گونه‌ای از نسل‌کشی نمایان کند.
واقعیت این است که در این حملات بسیاری از غیر نظامیان ترکمن کشته شده‌اند و به نوعی ترکمن‌ها هم قربانی برخی از اقدام‌های روسیه شده‌اند. به عبارت دیگر همچنان که در افغانستان و پاکستان برخی از اوقات انسان‌ها و شهروندان عادی قربانی حملات هواپیماهای بدون سرنشین آمریکا می‌شوند، در سوریه هم چنین مدلی تکرار شده است. با وجود آن که این بمباران‌ها با هواپیمای بدون سرنشین انجام نمی‌شود، اما با توجه به اینکه موقعیت جغرافیایی این مناطق دارای شرایط خاصی است، کنترل این حملات هوایی بسیار مشکل است و در نتیجه برخی از ترکمن‌ها در این بمباران‌ها از بین می‌روند و ترکیه قصد دارد تا از این موضوع در حجم گسترده و به نفع خود بهره‌برداری کند.
این کارشناس مسائل ترکیه با بیان اینکه موضوع ترکمن‌ها برای ترکیه ارزش زیادی در نقش‌‌آفرینی منطقه‌ای دارد، گفت: مساله ترکمن‌ها برای ترکیه چندین فایده بسیار مهم دارد. به نحوی که ترک‌ها با استفاده از ظرفیت و پتانسیل عمومی ترکمن‌ها تا حدی می‌توانند بین موضوع کردی و ترکمنی یک موازنه ایجاد کنند. مساله دیگری که ترکیه انجام داد، اصرار بر مساله ضدیت با بخشی از کردهای سوریه بود. باید دقت کنیم که ترک‌ها با کردهای پ.ک.ک تقابل می کنند کما اینکه در مورد مذاکرات ژنو 3 دیدیم که داوود اوغلو در دیدار جو بایدن در استانبول به گونه‌ای موضع گرفت که توانست به بایدن تفهیم کند که حزب اتحاد دموکراتیک کردهای سوریه (P.Y.D) به رهبری صالح مسلم نباید وارد مذاکرات ژنو 3 شوند و در مقابل اقدام به میانجی‌گری کردند تا تعدادی از فعالان کرد سوری وابسته به بارزانی، در قالب ائتلاف مخالفان سوری وارد مذاکرات ژنو 3 شوند.
ترکیه به دلیل هماهنگی که با آمریکا در مورد موضوع کرانه باختری رود فرات دارد همچنان بر این موضوع پافشاری می‌کند و معتقد است که کردها نباید به غرب فرات راه پیدا کنند. این موضع به این دلیل اتخاذ شده تا در ناحیه «جِرابلس» و اَعزاز» یک منطقه حائلی را در اختیار داشته باشد و بتواند به حلب احاطه پیدا کرده و نهایتاً فشار خود را بر روی دمشق افزایش دهد.
وی افزود: با وجود اینکه آمریکا و اروپا در مواضع خودشان در خصوص بشار اسد، تا حدودی و به شکل موقت کوتاه آمده‌اند، ترک‌ها همچنان بر موضع خودشان پافشاری می‌کنند و معتقد هستند بشار اسد نباید در آینده سوریه نقشی ایفا کند و کناره‌گیری وی را خواستار هستند. در یک نمای کلی باید بگوییم که ترکیه در چند میدان مختلف در حال بازیگری است تا اهداف خود را در سوریه جلو ببرد که متاسفانه یکی از این میادین، میدان آشکار تنش‌زا با جمهوری‌اسلامی ایران است و پیگیری‌های خاص تیم داوود اوغلو در مورد سوریه نهایتاً به این منجر شده که فاصله میان تهران و آنکارا بیش از پیش افزایش پیدا کند.
دستمالی در تشریح طرح 10 ماده‌ای داوود اوغلو و اتفاقاتی که پس از انتخابات پارلمانی ترکیه صورت گرفت، تصریح کرد: در اینجا باید ارتباط میان رویکرد ترکیه در قبال سوریه و رویکرد آنها در قبال پ.ک.ک بررسی شود. در چند ماه اخیر شاهد این بودیم که درگیری بسیار جدی میان ترکیه و پ.ک.ک صورت گرفت. به صورتی که چند هفته بعد از انتخابات هفتم ژوئن که در دور اول آن حزب عدالت و توسعه نتوانست کابینه را تشکیل دهد؛ عملاً گونه‌ای از بحران سیاسی و امنیتی در داخل خاک ترکیه به وجود آمده بود که به دنبال آن انفجارات در مناطق کردنشین و آنکارا روی داد و پس از آن مسائلی روی داد که منجر به افزایش سطح درگیری‌ها میان پ.ک.ک و ترکیه شد. در آن مقطع، حملات پ.ک.ک نقش فزایندهای در شعله‌ور شدن مجدد جنگ و کمرنگ شدن مذاکرات، ایفا کرد. در حالت فعلی پ.ک.ک در بخشی از مناطق کردنشین جنوب و جنوب شرقی و مشخصاً در شهرهای «جیزره» و «سِلوپی» در استان «شرناق»، «سور» در استان «دیاربکر» و «نُسیبین» در استان «ماردین» جنگ را به شیوه خیابانی و کوچه به کوچه مدیریت می‌کنند و آمارهایی که از سوی منابع رسمی نظامی و امنیتی ترکیه منتشر شده نشان‌دهنده این است که پ.ک.ک در این جریان تلفات بسیار سنگینی داده است.
پ.ک.ک روی مساله قدرت گرفتن در داخل خاک ترکیه و ایجاد قلمرو خودگردان، حساب ویژه‌ای باز کرده است و تاکید دارد که در مناطق کردنشین باید به شکل جدی گونه‌ای از ساختار سیاسی و اجرایی محلی به نام «خودگردانی دموکراتیک» ایجاد شود. لذا می‌بینیم که همچنان که در شمال سوریه نهادهای اقماری پ.ک.ک صاحب سه منطقه خودگردان به نام‌های جزیره، کوبانی و عفرین ایجاد کرده‌اند و خواهان این هستند که چنین مدلی را در ترکیه هم پیاده کند و یکی از شروط مهم آنها برای اداره مناطق مذکور این است که کنترل نظامی و دفاعی این منطقه باید بر عهده پ.ک.ک باشد. اما این موضوعی است که برای دولت ترکیه قابل پذیرش نیست و از سوی ملی‌گرایان ترک در داخل و خارج دولت یعنی حزب حاکم و احزاب مخالف، این مسئله به معنی آغاز تجزیه ترکیه تلقی می‌شود.
این کارشناس مسائل بین‌الملل اضافه کرد: متاسفانه فعالان سیاسی و حقوقی رسمی وابسته به پ.ک.ک در داخل خاک ترکیه از این طرح حمایت کردند. حزب دموکراتیک خلق‌ها به رهبری صلاح‌الدین دمیرتاش که تا چند ماه گذشته اعلام می‌کرد خودگردانی با زور و سلاح ایجاد نمی‌شود، پس از برگزاری کنگره‌ای که در آن «خطیب دجله» هم حضور داشت، رسماً ایجاد خودگردانی دموکراتیک را به عنوان استراتژی مبارزاتی و سیاسی تثبیت کرده و حتی از آن دفاع کرد اما در عمل باید بگوییم که این موضوع منجر به تضعیف پ.ک.ک و ناامن شدن ترکیه خواهد شد و هیچ منافعی برای طرفین نداشته است. از سوی دیگر حزب عدالت و توسعه پس از پیروزی در ترکیه و کسب امتیازات از اروپا و آمریکا مانند پیوستن به اتحادیه اروپا و هدفگذاری حذف ویزا در سال 2017؛ در حالت کنونی با یک مشکل جدی روبه‌رو است و آن ادامه مبارزه با پ.ک.ک خواهد بود. چراکه داوود اوغلو رسماً اعلام کرد تا زمانی که پ.ک.ک سلاح‌های خود را زمین نگذارد به هیچ‌وجه با آنها مذاکره نخواهیم کرد.
وی در تشریح بیانیه 10 ماده‌ای داوود اوغلو با بیان اینکه این بیانیه دارای نواقص متعددی است؛ تصریح کرد: بیانیه 10 ماده‌ای که داوود اوغلو از آن رونمایی کرد به گونه‌ای نقشه راه ادامه فعالیت حزب عدالت و توسعه در مناطق کرد نشین و راهکار وی در داخل خاک ترکیه برای حل معضل کردی است. باید بگویم که این پروژه داوود اوغلو بسیار ناقص است و حتی مواد ده‌گانه آن قابلیت اجرایی شدن ندارد اما با این حال ماده 8 و 9 این تصمیم‌نامه 10 ماده‌ای مهم به نظر می‌آید. در ماده هشتم آمده است دولت قصد دارد شهرداری‌هایی که در اختیار حزب دموکراتیک خلق‌ها بوده‌اند و امکانات و ظرفیت خود را در اختیار پ.ک.ک قرار داده‌اند را محدود کند و این نشان می‌دهد که دولت قصد کلید زدن پروژه محدودسازی ارگان‌هایی را دارد که با پ.ک.ک در ارتباط هستند. لذا چنین موضوعی منجر به ایجاد تنش‌های جدیدی خواهد شد. ماده نهم که به نظرم مهمترین تصمیم داوود اوغلو در دوران نخست‌وزیری وی در مورد مناطق کردنشین قلمداد می‌شود، تلاش برای سازماندهی گستردهی کردها، در زیر چتری غیر از منظومه‌های سازمانی متعدد پ.ک.ک است. به گونه‌ای که در شهرهای کردنشین، مجالس مشاورتی محلی ایجاد خواهد شد و هر شهرستان برای خودش یک مجلس مشورتی خواهد داشت که ترکیب آن را ریش‌سفیدان، معتمدان محلی و رهبران دینی و فرهنگی استان‌ها تشکیل می‌دهند.
داوود اوغلو اعلام کرده است که مذاکرات را به سطح مجالس مشاورتی محلی خواهیم آورد و برای استقرار صلح و امنیت در مناطق کردنشین با این مجالس رایزنی و مشورت خواهیم کرد. اما نقصی که در این سیستم وجود دارد و آن را به چالش می‌کشد این است که چنین مجالسی که محلی و مردمی تلقی می‌شوند اصلاً چنین وجهه‌ای در بطن خود ندارند. لذا در شرایطی که پ.ک.ک نوجوانان کم سن و سال را مسلح کرده و در شهرها خندق وکانال حفر کرده و به طور کلی امنیت آنجا را مختل کرده است و حتی اگر صد مجلس مشورتی هم در آنجا بنا شود تا زمانی که با پ.ک.ک و عبدالله اوجالان وارد مذاکره مستقیم نشوند و مسیر گفت‌وگوها ادامه پیدا نکند، نمی‌توان چیزی را در آنجا تغییر داد.
دستمالی در پاسخ به این که آیا رفتار روس‌ها و ترک‌ها در قبال کردها می‌تواند زمینه‌ساز درگیری‌های سیاسی میان آنکارا و مسکو شود و یا اینکه وجه کردها را مخدوش کند؛ گفت: واقعیت این است که کردها عملگرایانه و منفعت‌گرایانه برخورد می‌کنند. حزب اتحاد دموکراتیک کردهای سوریه (P.Y.D) در داخل خاک سوریه از طرفی با بشار اسد همکاری می‌کند، از سویی در مبارزه با داعش با آمریکا همراه و هم مسیر است، در برخی مناطق با ائتلاف مخالفان سوریه مقیم استانبول هم مسیر و هم رای است و در بعضی پرونده‌ها مانند مذاکرات ژنو 3 با روسیه همکاری می‌کند. واقعیت این است که تمامی این عناصر دارای منافع «متضاد» و «متفاوت» هستند و کردها تا ابد نمی‌توانند در بهترین نقطه قرار بگیرند و از همه جهات منافع خود را تامین کنند. لذا باید تکلیف خود را مشخص کنند و واقعیت این است که مسیر تحولات سوریه به جایی خواهد رسید که کردها هم باید یک تصمیم جدی بگیرند و آن تصمیم جدی نمی‌تواند موقعیت کردها را طوری تنظیم کند که هم در مسکو دفتر داشته باشد، هم در ژنو 3 به عنوان مخالف حضور داشته باشند و هم در آمریکا تردد کنند و هم اینکه در دمشق به عنوان رفقای بشار اسد در صدر مجلس بنشینند.
وی در پایان افزود: به نظرم موضوع روسیه هم در همین راستا قابلیت بحث دارد. یعنی آنها همانند کردها می‌خواهند در چالش‌هایی که با ترک‌ها دارند از کارت کردها استفاده کنند و خوب می‌دانند که امتیاز دادن به کردها در شمال سوریه به معنی امتیاز دادن به پ.ک.ک است و استفاده از این کارت می‌تواند ترکیه را در حالت خطرناکی قرار دهد اما این موضوع به این معنی نیست که روسیه در آینده جانب کردها را خواهد گرفت. چراکه کردها از امتیازات و کارت‌های بیشتری برای رفاقت با آمریکا برخوردار هستند به طوری که «برت مک گورک» نماینده ویژه اوباما در پرونده مبارزه با داعش به صورت محرمانه به کوبانی سفر کرد و یک شب در آنجا اقامت داشت و با تمامی افراد و کادر سیاسی وابسته به پ.ک.ک گفت‌وگو کرد و با آنها عکس یادگاری گرفت و این حرکت موجب عصبانیت اردوغان شد. تا جایی که اردوغان در برگشت از اکوادور در مصاحبه با خبرنگاران به صورت رسمی اعلام می‌کند که آمریکا باید تکلیف خودش را روشن کند و بگوید که آیا شریک ترکیه است یا شریک حزب اتحاد دموکراتیک کردهای سوریه (P.Y.D). بنابراین باید بگویم در این روابط و به خصوص در هم‌پیمان شدن‌های موقت هیچ نشانه‌ای از ثبات وجود ندارد و کردها نهایتا ناچار می‌شوند که از بین «آمریکا» و «روسیه» یکی را انتخاب کنند.