فیروزآباد، سرزمین تاریخ تمدن ایران

وسعت و پهناوری استان فارس، تنوع قومی و پراکندگی جمعیت، تفاوت آب و هوا و وجود جاذبه‌های مختلف در این استان از فارس ایرانی در دل ایران ساخته است. ایرانی که‌ گاه تفاوت دما در شمالی‌ترین نقطه آن با جنوبی‌ترین آن‌گاه به ۳۰ درجه سانتیگراد می‌رسد.

به گزارش ایلنا، شهرستان فیروزآباد از شهرستان‌های جنوب غربی استان فارس است که از جنوب به شهرستان قیر و کارزین، از غرب به شهرستان فراشبند، از شمال به شهرستان شیراز و از شرق به شهرستان جهرم منتهی می‌شود.

این شهرستان با مرکزیت شهر فیروزآباد دارای ۳۵۷۹ کیلومتر مربع وسعت و فاصله آن تا شیراز ۱۲۰ کیلومتر است. میانگین ارتفاع آن از سطح دریا ۱۳۳۰ متر است.

نام قدیمی فیروزآباد

شهری که امروزه فیروزآباد نامیده می‌شود، پیش از آن شهر گور بوده است. بر اساس منابع تاریخی معتبر، شهر گور یا جور را اردشیر بابکان (بنیانگذار سلسله ساسانی)، ساخت و آن‌ را پایتخت خود قرار داد.

پس از مرگ اردشیر به سال ۲۴۱ میلادی، الگوی ساختمانی شهر فیروزآباد، که دایره‌ای شکل بوده مورد تقلید بسیار قرار گرفته و تا سده‌های میانه، نزدیک به چهار صد شهر به این شکل بنا شده است.

فیروزآباد نسبت به زمین‌های اطرافش در گودی قرار گرفته، لذا با آب رودخانه‌ای که اسکندر در شهر جاری ساخت؛ فیروز آباد به یک دریاچه تبدیل شد. این دریاچه قرن‌ها باقی بود؛ تا اینکه اردشیر با تمهیداتی آب دریاچه را تخلیه کرد و شهر جدیدی به جای شهر گور ساخت و از آن پس این شهر، اردشیر خوره نامیده شد.

فیروزآباد، دوباره در زمان حمله اعراب به ایران ویران شد. زمانی که عضدالدوله دیلمی، (گیلانی) بر اعراب حاکم بر این شهر تسلط پیدا کرد، به آبادانی ویرانه‌ها پرداخت و از آن به بعد این شهر فیروزآباد نامیده شد.

آداب و رسوم قشقایی‌های فیروزآباد

در جشن‌ها و عروسی‌ها رقص چوبی (گروهی) زنان و مردان قشقائی بسیار زیبا و جالب است. در این جشن‌ها زنان و مردان هر یک دو دستمال در دست می‌گیرند و پیرامون یک دایره بزرگ می‌ایستند و با آهنگ کرنا و دهل دستمال‌ها را تکان می‌دهند و با حرکات موزون پیش می‌روند در رقص «دَرْمَرو» یا چوب بازی نیز، مردان دوتا دو تا و به نوبت با چوبهای کوتاه و بلندی که در دست دارند به آهنگ ساز و دهل با یکدیگر می‌رقصند مبارزه می‌کنند. تمام قشقائی‌ها شیعة جعفری هستند و به آداب و رسوم خود علاقه‌مندند. زبان اصلی و مادری قشقائی‌ها ترکی (ترکی قشقایی) است

طوایف ایل قشقایی و طایفه دره شوری

نام دره‌ شوری از نام محل ییلاقی آن‌ها (دره شور) گرفته شده است اینان پس از ورود به فارس در این ناحیه سکونت کرده‌اند دره شور از محل (سمیرم) امروزه جز مراکز ییلاقی این طایفه است.

طایفه فارسی مدان

طایفه فارسی مدان از قدیمی‌ترین طوایف ایل قشقایی است که قبل از دیگر طوایف ترک زبان به فارس آمده‌اند و چون فارسی نمی‌دانستند، واژه (فارسی مدان) به آن‌ها اطلاق شده است.

طایفه کشکولی بزرگ

طایفه کشکولی در گذشته از سه تیره تشکیل می‌شد که به همراه سایر تیره‌های قشقایی ییلاق _ قشلاق می‌کردند. ییلاق آن‌ها قسمتی از شمال سمیرم و (دیز جان) بوده است زمستان را به مناطق جنوبی فیروزآباد کوچ می‌کردند بعد‌ها قشلاق آن‌ها به ماهور میلانی تغییر کرد.

طایفه کشکولی کوچک

این طایفه قبلا تیره‌ای بود بنام اخپلو که بعد‌ها تیره‌های دیگری از جمله تیره کرمانی به او اضافه می‌شود و گسترش پیدا می‌کند و ابتدا بنام کشکولی کرمانی و بعد تحت عنوان کشکولی کوچک نامیده می‌شود. این نامگذاری بخاطر آن است که سران طایفه‌های کشکولی بزرگ و کوچک و قراچه‌ای همه از یک خانواده بودند که تجزیه می‌شوند و رییس طایفه کشکولی کرمانی به هنگام آمارگیری طوایف برای اخذ مالیات نام طایفه خود را کشکولی کوچک معرفی می‌کند.

طایفه شش بلوکی

شش بلوکی‌ها اغلب از تیره‌های بسیار قدیمی و از‌‌ همان ترکان عراقی یعنی مهاجران اولیه هستند. این طایفه از پرجمعیت‌ترین طوایف قشقایی است که در پرورش و نگهداری دام مهارت فراوان دارند.

از طایفه‌های مختلف ایل قشقایی حدود ۴۰درصد همچنان بطور کوچ نشینی و نیمه کوچ نشینی زندگی می‌کنند و بقیه اسکان یافته‌اند.

اماکن مذهبی و تاریخی فیروزآباد

امامزاده اسماعیل (ع)

بقعه متبرکه امامزاده اسماعیل (ع) در شهر می‌مند از توابع فیروزآباد قرار دارد. وی از نوادگان امام جعفر صادق (ع) است. بر دیوار داخلی بقعه گچبری وجود دارد که اسامی ۱۴ معصوم بر روی آن نگاشته شده و تاریخ ۱۲۱۰ه. ق در پایان آن آمده است.

قلعه دختر

بر فراز کوه تنگاب، قلعه دختر با ۳ طبقه ساختمان ساخته شده که پلگانهایی ارتباط فضاهای داخلی آن را می‌سر می‌سازد. این قلعه با استفاده از مصالح گچ و سنگ ساخته شده و دارای کاربرد نظامی و دفاعی است.

کاخ اردشیر ساسانی

کاخ اردشیر در کنار چشمه آبی بنام (قمپ آتشکده) بنا شده و به آتشکده نیز معروف است. این مجموعه به طول ۱۰۴ متر و عرض ۵۵ متر از سنگ، آهک، گچ و ساروج ساخته شده است.

نقش برجسته تاجگذاری اردشیر بابکان

بر فراز رودخانه تنگاب نقش تاجگذاری اردشیر بنیانگذار سلسله ساسانیان نقر شده است. در این نقش برجسته صخره‌ای، اردشیر در حالی به تصویر کشیده شده که نشان و حلقه شاهی را از اهورامزاد دریافت می‌کند.

زیردستانش یک مجمر آتشدان و در پشت سر اردشیر، شاپور و دیگر درباریان ایستاده‌اند.

شهرگور

پلان این شهر ساسانی، که از قدیمی‌ترین شهرهای فارس است. مدور و دارای چهار دروازه است.

قطر دایره شهر در حدود ۲ کیلومتر است. شهر دارای خیابانهای شطرنجی در زمان خود بوده و از آثار موجود آن می‌توان به مناره شهر و تخت نشین (چهارطاقی) اشاره کرد.

تنگ هایقر

این مکان در ۳۵ کیلومتری جنوب غربی شهرستان فیروزآباد و بعد از روستای رودبال واقع شده است. این تنگ ما بین شهرهای قیر و کارزین در جنوب غربی جهرم واقع در استان فارس است. طول تنگ در حدود ۸ کیلومتر است و رودخانه قره آقاج در بستر آن جریان دارد. عملکرد زمین ساخت پویا در این بخش از رشته کوه زاگرس تاقدیس‌هاى زیادى پدید آورده است. تنگ هایقر یک برش در پهناى تاقدیس ده‌بین است که نخست عملکرد زمین ساخت آن را پدید آورده و سپس فرسایش آب آن را گسترش داده و ژرف کرده است. دیواره‌هاى بلند دره، رودخانه پرآب جارى در کف آن و پژواک صداى پرندگان، منطقه‌اى کم نظیر پدید آورده که بسترى ارزشمند براى گردشگرى طبیعت به شمار مى‌رود. این تنگ در سازندهاى آسمارى – جهرم شکل گرفته است.

گنبد نمکی

گنبد نمکی در ۱۰۰ کیلومتری جنوب غربی شهرستان فیروز آباد واقع است. کوه جهانی یا گنبد نمکی جهانی در جنوب فیروزآباد در استان فارس قرار دارد. این گنبد نتیجه تکاپوی تبخیری‌های سری هرمز (پرکامبرین پسین-کامبرین میانی) و ظهور آن در سطح زمین است که در پایانه شمال باختری تاقدیس سورمه دیده می‌شود. از دیگر پدیده‌های کارستی چشمه‌های آب شور و آب معدنی است که در داخل و اطراف این گنبدنمکی وجود دارد. کارن‌های شیاری، لغزش، درزهای نمکی که بعضی منشا تکتونیکی و بعضی دیگر بر اثر انحلال به وجود آمده است، غار‌ها، گالری‌های انحلالی، ستون‌های انحلالی که به نام دودکش جن معروف هستند. کوه جهانی یکی از بزرگ‌ترین برون رانی‌های فعال نمکی در کوه‌های زاگرس است. نمک از حدود ۴ کیلومتری زیر سطح دریا تا ۱. ۵ کیلومتری بالای سطح دریا افزایش می‌یابد. این توده نمکی از برون رانی‌های نسل سوم نمک هرمز در زاگرس کنونی است. از نظر ساختاری این گنبد شبیه به یک بیضی است که قطر بزرگ آن در جهت شمالی جنوبی است و در انتهای غرب تاقدیس کوه سرمه به سطح زمین رسیده است. حداکثر ارتفاع آن در شمال شرق ۱۴۸۳ متر و حداقل ارتفاع آن در جنوب غرب ۷۰۰ متر است. بخش شمالی ساختار نسبت به بخش جنوبی مرتفع‌تر است.

سد تنگاب

سد تنگاب در ۱۲ کیلومتری شمال غربی شهر فیروزآباد (مسیر فیروزآباد – کوار) بر روی رودخانه فیروزآباد واقع شده‌است.

این سد در فاصله ۹۰ کیلومتری جنوب شیراز قرار دارد. مختصات جغرافیائی محل سد در ۵۷-۲۸ عرض شمالی و ۳۲-۵۲ طول شرقی است. نامهای دیگر این سد: سد ساسانیان، سد اردشیر و سدآریوبرزن هستند. ارتفاع سد از بستر رودخانه ۵۱ متر است.

سرآب اصلی رودخانه فیروزآباد از چشمه‌های حنیفقان بوده با آبدهی کل بین ۵/۲ تا ۵ متر مکعب بر ثانیه که حدود ۲۳ دهنه چشمه با دبی‌های متفاوت در سر آب رودخانه را تغذیه می‌کند. همچنین که آبهای جاری دشت شور آب، مهکویه، زنجیران و جووکان به این رودخانه ملحق شده و در حوالی محکویه به تنگ هلالو می‌رسد. بعد از طی حدود ۵ کیلومتر و با الحاق حوزه سرریزجان به تنگه تنگاب (محل سد) رسیده پس از طی مسیر نسبتاً طولانی تنگ تنگاب به دشت فیروزآباد وارد می‌شود.

سوغات فیروزآباد

حلوا ارده، روغن حیوانی و ارده از جمله سوغات این شهرستان است همچنین که قالی، گلیم، گبه، چنته بافی، خورجین بافی، شیشه درمه، ایی بافی، وارونه چینی، جاجیم از صنایع دستی فیروزآباد است که نظر هر گردشگری را به خود جلب می‌کند.

فیروزآباد در سال‌های اخیر و در پی گسترش منطقه انرژی پارس جنوبی و همچنین به دلیل قرارگیری در مسیر خلیج فارس و بنادر جنوب، در حال رونق اقتصادی بوده و پروژه‌های تجاری و تفریحی متعددی در این شهر در حال ساخت است. این شهر دورنمای روشنی را برای خود متصور بوده و در حال تبدیل شدن به یک شهر تجاری است. فیروزآباد به بندر سیراف و بندر عسلویه جاده مستقیم داشته و همچنین به بندر بوشهر متصل است. فاصله هوایی فیروزآباد تا دریا ۱۲۰ کیلومتر است.

گزارش از نرگس فرجام