مرکز پژوهشها بررسی کرد؛
جنبش عدم تعهد؛ سابقه، تشکیلات و الزامات فراروی
جنبش عدم تعهد یا گروه غیرمتعهدها جنبشی متشکل از ۱۲۰ کشور است که منافع و اولویتهای کشورهای در حال توسعه را نمایندگی میکند.
مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، تاریخچه و سیر تحولات جنبش عدم تعهد را بررسی کرد.
به گزارش ایلنا به نقل از روابط عمومی مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات سیاسی این مرکز اعلام داشت: جنبش عدم تعهد یا گروه غیرمتعهدها جنبشی متشکل از ۱۲۰ کشور است که منافع و اولویتهای کشورهای در حال توسعه را نمایندگی میکند. این جنبش، تلاش از سوی کشورهای در حال توسعه برای رهایی از وابستگی و تعهد به منافع قدرتهای سلطه جو در دوره جنگ سرد بود. مع هذا با فروپاشی نظام دو قطبی، تلاش مذکور برای حفظ منافع کشورهای عضو در برابر اهداف توسعه طلبانه قدرتهای بزرگ به انگیزهای قوی برای حفظ موجودیت و توسعه فعالیتهای این جنبش تبدیل شد. جنبش عدم تعهد در صورت تجمیع ظرفیتهای بالقوه و بالفعل خویش از قابلیت بالایی برای افزایش نقش و نفوذ در معادلات جهانی برخوردار خواهد بود. در این میان آغاز ریاست جمهوری اسلامی ایران بر این جنبش میتواند سرآغاز دوره تازهای از نقش آفرینی غیرمتعهدها در عرصه بین الملل باشد.
ترکیب این جنبش که آن را در مقام دومین نهاد بین المللی دنیا پس از سازمان ملل از حیث تعداد اعضا قرار میدهد. به خوبی از اهمیت و موقعیت چشمگیر این گروه حکایت دارد. از این رو میزبانی اجلاس غیرمتعهدها از یکسو و در اختیار گرفتن ریاست آن از سوی دیگر به منزله فرصت و ظرفیتی مهم برای جمهوری اسلامی ایران به منظور تقویت نقش و نفوذ بین المللی و ارتقای اعتبار خویش در سطح جهان محسوب میشود.
این گزارش میافزاید: با توجه به اهمیت موضوع، تلاش خواهد شد تا ضمن معرفی جنبش عدم تعهد از حیث نحوه شکل گیری و اهداف و ساختار، الزامات فراروی آن در دوره جدید مورد بحث و بررسی قرار گیرد.
بر اساس مصوبه پانزدهمین اجلاس سران جنبش غیرمتعهدها در شرم الشیخ (تیرماه ۱۳۸۸) مقرر شد شانزدهمین اجلاس سران جنبش به میزبانی جمهوری اسلامی ایران در شهریورماه ۹۱ در تهران برگزار شود. مواضع اصولی و مستحکم جمهوری اسلامی ایران طی ۳۰ سال گذشته در حمایت از منافع کشورهای در حال توسعه و طرح دیدگاههای عدالت طلبانه بر اساس آموزههای اسلامی و ملی تاثیر زیادی در دیدگاه مثبت کشورهای عضو جنبش در ارتباط با کشورمان و بالطبع در حمایت از پیشنهاد میزبانی شانزدهمین اجلاس سران جنبش غیرمتعهدها در تهران داشته است. سیاست فعال ایران در قبال جنبش عدم تعهد همچنین سبب شده بود که اجلاس «حقوق بشر و تنوع فرهنگی» در سطح وزرای جنبش درسال ۱۳۸۶ و پانزدهمین اجلاس وزرای خارجه جنبش عدم تعهد در سال ۱۳۸۷ نیز در تهران برگزار شود.
همچنین جایگاه مهم منطقهای و بین المللی و سیاست فعال جمهوری اسلامی ایران موجب شده است. تهران برای اولین بار ریاست جنبش عدم تعهد را از شهریور امسال برعهده بگیرد و این موضوع مسلما اعتبار سیاسی و بین المللی کشورمان را در محیط منطقهای و بین المللی افزایش خواهد داد.
باتوجه به اینکه تعداد بسیاری از اعضای عضو جنبش عدم تعهد را کشورهای مسلمان تشکیل میدهند، جمهوری اسلامی ایران با سکانداری و رهبری این جنبش در آینده میتواند تاثیر و نقش آفرینی مثبتی در تحولات مربوط به جنبش عدم تعهد داشته باشد.
به علاوه، این جنبش میتواند یک سازوکار نهادی بسیار موثر را در عرصه سیاست خارجی برای ایران فراهم کند. همان طور که پیش از این هم درباره موضوعات ایران و مخصوصا مسئله هستهای، حمایتهای بسیار خوبی از خود نشان داده و در تعدیل رفتار قدرتهای بزرگ و کشورهای متخاصم با ایران خصوصا در آژانس بین المللی انرژی اتمی نقش مثبتی بازی کرده است.
از این رو سیاست خارجی ایران در تحولات منطقه باید کنشگری بسیار خوبی از خود نشان دهد. جنبش عدم تعهد میتواند نقش خوبی را در تحقق و عملیاتی کردن اهداف سیاست خارجی داشته باشد و در وضعیتی که بیداری اسلامی در منطقه در حال تقویت و تحولات ساختاری در فرهنگ این منطقه در حال وقوع است. به نظر میرسد ایران میتواند از ظرفیتهای جنبش عدم تعهد به خوبی بهره ببرد.
بر اساس این گزارش واقعیت این است که جنبش عدم تعهد با توجه به تعداد بالای کشورهای عضو و نیز جمعیت کثیر تحت پوشش خود بیش از هر نهاد دیگری میتواند از صلاحیت نمایندگی افکار عمومی جهانی برخوردار باشد. این ویژگی سبب میشود که جنبش بیش از نهادهایی چون شورای امنیت که در انحصار چند قدرت انگشت شمار است استحقاق فعالیت به عنوان نماینده جامعه جهانی را داشته باشد. در دوره ریاست ایران بر جنبش عدم تعهد توجه به این ظرفیتها و بالفعل کردن آن میتواند به طور ویژه در دستور کار قرار گیرد.
از سوی دیگر روندها و واقعیات کنونی نظام بین الملل ضرورت فعالتر شدن جنبش عدم تعهد را برای اثرگذاری بیشتر بر معادلات بین المللی افزون می سازد. برخی از آنها روندهایی بر جای مانده از مناسبات گذشته بین المللیاند که هنوز عامل مسلطی در معادلات جهانی به حساب میآیند. از جمله آنها میتوان به رژیم ناعادلانه شورای امنیت اشاره کرد که انحصار تصمیم گیری در موضوعات مهم بین المللی را کماکان در اختیار تعدادی محدود از قدرتهای جهانی قرار میدهد. این روند از سالها پیش مورد انتقاد جنبش غیرمتعهدها بوده و در چارچوب دستور کار اصلاح ساختار سازمان ملل پیگیری شده است. این دستور کار در دوره جدید که با ریاست جمهوری اسلامی ایران بر جنبش غیرمتعهدها همراه است میتواند با تاکید بر رویکرد خاص تهران در مورد اصلاح نظام تصمیم گیری جهانی و مشارکت کشورهای دیگر در روند مدیریت جهانی با ظرفیت و کیفیت بالاتری از سوی این جنبش دنبال شود.
در پایان گزارش مذکور چنین آمده است: موضوع مقابله با یکجانبه گرایی در نظام بین الملل نیز یکی دیگر از الزاماتی است که همچنان باید در دستور کار جنبش قرار داشته باشد. سیاست حمایت از چند جانبه گرایی از سوی غیرمتعهدها از سیاستهای اصلی این جنبش در دوره پساجنگ سرد بوده است. تداوم تمایلات یکجانبه گرایانه در تنظیم قواعد و رویههای بین المللی از سوی برخی قدرتهای جهانی، نیاز به تقویت سیاست حمایت از چند جانبه گرایی را دو چندان میسازد.
در همین راستا، حمایت جنبش از حقوق مسلم اعضای خود در حوزههای مختلف و شکستن انحصار حاکم بر نظام بین الملل در زمینههایی چون علم و فناوری الزام دیگری است که خود میتواند در هموار ساختن مسیر تحقق عدالت بین المللی به عنوان یک آرمان اساسی غیرمتعهدها مورد توجه قرار گیرد. با در نظر داشتن سیاست تحسین برانگیز غیرمتعهدها در حمایت از برنامههای هستهای صلح آمیز ایران که در بیانیههای این نهاد بازتاب یافت، بای تاکید کرد سیاست جنبش در این زمینه و سایر حوزههای مرتبط با دفاع از حقوق کشورهای عضو، نیازمند انسجام و یکپارچگی است. بر این اساس کشورهای عضو نباید در سایر مجامع بین المللی در مورد یک موضوع مشخص، موضعگیری متعارضی با موضع رسمی جنبش اتخاذ کنند. این امر نیازمند طراحی و تقویت سازو کارهای یکپارچه کننده مواضع اعضا در هر دو سطح اعلامی و اعمالی است.