جزئیات جایزه جهانی میراث خوزستان در گفت‌وگو با خسرو نشان:
از معرفی برترین موزه‌ها و کاوش‌ها تا شخصیت ماندگار میراث‌فرهنگی
خسرو نشان با اشاره به اهداف برگزاری «جایزه جهانی میراث خوزستان» گفت: می‌خواستیم شناسایی و تجلیلی از کاوشگران این عرصه شود و در کنارش به حوزه مرمت آثار و بناها بپردازیم. همچنین از افرادی که در زمینه موزه‌داری فعالند، تجلیل شود. ضمن اینکه یک توجه عمومی از طریق یک رویداد به حوزه میراث‌فرهنگی شده و حفاظت و حراست از یافته‌های آن تبدیل به فرهنگ عمومی شود.
خسرو نشان (مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خوزستان) در گفتگو با خبرنگار ایلنا، با اشاره به اهداف برگزاری جایزه جهانی میراث خوزستان گفت: در کشور و استان خوزستان از دهه‌های پیش کاوش‌ها و پژوهش‌هایی صورت گرفته است؛ هدف از راه‌اندازی این جایزه جهانی یادکرد و بزرگداشتِ چندین دهه تلاش باستان‌شناسانی است که در این حوزه کار کرده‌اند و همچنین شناسایی و تجلیل کاوشگران و پژوهشگران.
می‌خواهیم حفاظت از یافته‌های میراث فرهنگی تبدیل به یک فرهنگ عمومی شود
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خوزستان ادامه داد: در سال‌های اخیر خوشبختانه کاوش‌های بسیار خوبی در استان خورستان انجام شده است؛ نمونه بارزش منطقه چغاسفلی است که از طریق پژوهشکده میراث فرهنگی سازمان و دکتر عباس مقدم در دست کار است که بعد از دو فصل کاوش به یافته‌های هزاره پنجم پیش از میلاد در آن دست یافتند. از موراد دیگر، کاوش‌هایی بود که در محوطه جندی‌شاپور، ادامه کاوش‌های هفت تپه (در شهرستان شوش) و جوبجی (در رامهرمز) انجام گرفت. بنابراین می‌خواستیم شناسایی و تجلیلی از این کاوشگران شود و در کنارش به حوزه مرمت آثار و بناها هم بتوانیم بپردازیم و همچنین از افرادی که در زمینه موزه‌داری فعال بودند، تجلیل به عمل بیاید.
او یادآور شد: ضمن اینکه می‌خواستیم یک توجه عمومی هم از طریق یک رویداد به حوزه میراث فرهنگی شده و حفاظت و حراست از یافته‌های میراث فرهنگی تبدیل به یک فرهنگ عمومی شود. همانطور که می‌دانید این رویدادها نقش زیادی در تاکید بر هویت ملی و تاریخی ما دارند؛ به همین دلیل و برای ارتقای سطح علمی در میراث فرهنگی خوزستان سعی کردیم که رویدادسازی کنیم و در همین راستا به نظرمان آمد که جایزه جهانی میراث خوزستان می‌تواند ما را به این اهداف نزدیک کند.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خوزستان با بیان اینکه «جایزه جهانی یا به طور کلی جایزه در زمینه میراث فرهنگی در جهان هم چندان سابقه طولانی ندارد» گفت: رویدادهایی که در این زمینه برگزار می‌شود انگشت‌شمار است؛ در کشور خودمان هم تقریبا می‌توانیم بگوییم که برگزاری رویداد مشابهی با این ابعادی که برای جایزه جهانی میراث خوزستان در نظر گرفته شده، کم‌سابقه بوده است. به همین دلیل با بهره‌گیری فکر، توان و اندیشه کارشناسان‌مان یک نسخه اولیه از این رویداد را طراحی کردیم. در سه مرحله این طرح را در معرض نظر و دیدگاه افرادی که در این زمینه فعال بودند قرار دادیم، ارزیابی کرده و پاسخ‌هایی دریافت کردیم و به این ترتیب سعی کردیم مجموعه کامل‌تری برای این طرح تعریف کنیم.
نشان خاطرنشان کرد: در آخرین بخش، پس از طی مراحل اول و دوم با استفاده از نظر صاحبنظران، این طرح را برای تائید نهایی خدمت دکتر طالبیان (معاون میراث فرهنگی سازمان) و آقای بهشتی به عنوان رئیس پژوهشگاه و آقای محیط طباطبایی فرستادیم که مورد پذیرش واقع شد اما به دلیل ابعاد وسیعش که جنبه بین‌المللی داشت سازمان تصمیم گرفت که این رویداد از طریق یک نهاد ملی پیگیری شود. دوستان در سازمان میراث فرهنگی این وعده را دادند که این رویداد را در مقیاس ملی برگزار می‌کنند ولی محل انجام آن با توجه به اینکه پیشنهاد دهنده طرح اداره‌کل میراث فرهنگی استان خوزستان است، در این استان باشد.
بین جهانی بودن جایزه و تعلقش به میراث خوزستان منافاتی نیست
خسرو نشان؛ در پاسخ به این سوال که آیا نام جایزه منافاتی با وسعت و گستره فضایی که قرار است جایزه در آن برگزار شود، ندارد؟ گفت: به نظر ما بین این دو طیف یعنی جهانی بودن جایزه و متعلق بودنش به میراث خوزستان منافاتی وجود ندارد؛ یعنی جایزه قرار است در ابعاد جهانی برگزار شود اما محل برگزاری‌اش استان خوزستان است.
او ادامه داد: می‌دانید که خوزستان یکی از مناطق مهم شکل‌گیری و توسعه تمدن‌های باستانی بوده و در طول یک و نیم قرن گذشته مورد توجه گروه‌های متعدد باستان‌شناسی بوده است. تقریبا می‌توانیم بگوییم که باستان‌شناسی در کشور ما از استان خوزستان شکل گرفته است و اولین اثری که در کشور ما ثبت جهانی شده یعنی چغازنبیل هم در استان خوزستان قرار دارد. بنابراین اینها باهم منافاتی ندارد که به لحاظ محتوایی، جایزه جهانی باشد اما محل برگزاری‌اش استان خوزستان. جهت تثبیت و تداوم هر رویدادی موقعیت مکانی خیلی مهم است؛ بارها شنیده‌اید که جشنواره فیلم در ابعاد برگزار می‌شود اما موقعیت مکانی‌اش مثلا کن یا ونیز است. برای همین این دو قید با هم منافاتی ندارند.
جایزه‌ای فراتر از محدوده خاورمیانه
مدیرکل میراث فرهنگی خوزستان همچنین در پاسخ به این سوال که «این جایزه همه آثار مربوط به حوزه میراث فرهنگی و باستان‌شناسان جهانی را در نظر دارد یا روی خاورمیانه با توجه به غنای آثار این منطقه تاکید دارد؟» گفت: در حوزه باستان‌شناسی خاورمیانه موقعیت ممتازی دارد. اما در حوزه‌های دیگر مانند مرمت و موزه‌داری و پژوهش؛ می‌بینید فعالیت‌هایی که خارج از این محدوده جغرافیایی قرار گرفته بیشتر است. به همین دلیل سعی شده با توجه به ابعاد گوناگون این جایزه، خود محتوا و شکل برگزاری و دامنه و حوزه جغرافیایی آن گسترده‌تر باشد.
نشان ادامه داد: ضمن اینکه برای برگزاری چنین جایزه‌ای، شورای سیاست‌گذاری، شورای علمی و شورای برگزاری جایزه در نظر گرفته شده است. به نظرم چگونگی تاکید بر یک حوزه جغرافیا یا موضوع خاص را باید برعهده شورای علمی جایزه قرار داد. در واقع ما با طرح‌مان سعی کردیم کلیات ماجرا را ترسیم کنیم ولی رسیدن به جزئیات و اینکه چه بخش‌هایی مورد توجه و تاکید قرار بگیرد باید توسط یکی از ارکان مهم جایزه یعنی شورای علمی تصمیم‌گیری شود که هم موسسات کشوری و هم نهادهای بین‌المللی در آن حضور دارند.
عالی‌ترین مقام‌های کشور عضو شورای سیاست‌گذاری
نشان با اشاره به اعضای شوراهای این جایزه گفت: ما در شورای سیاست‌گذاری عالی‌ترین مقامات کشور را که مرتبط با این حوزه هستند مثلا معاون رئیس‌جمهور که رئیس سازمان میراث فرهنگی است، وزیر علوم و تحقیقات، استاندار خوزستان، معاون میراث فرهنگی سازمان، نماینده یونسکو و رئیس پژوهشگاه درنظر گرفتیم که آنها نسبت به انتخاب مدیر جایزه و سیاست‌گذاری آن و حمایت‌ها و پشتیبانی‌های مورد نیاز تصمیم‌گیری کنند.
او با بیان اینکه «شورای برگزاری به صورت استانی دیده شده» گفت: یعنی اگر شورای سیاست‌گذاری را در ابعاد ملی در نظر بگیریم، شورای برگزاری چون مکان در خوزستان درنظر گرفته شده عمدتا از طریق ادارات و موسسات و سازمان‌های ذیربط استان خوزستان هستند. اما شورای علمی جایزه را چون انتخابی که قرار است انجام دهد در ابعاد جهانی است، می‌بایست فراتر از ملی و استانی در نظر گرفت. به این ترتیب شورای علمی، متشکل از نماینده یونسکو در ایران، نماینده وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، رئیس ایکوموس، رئیس ایکوم، رئیس میراث ناملموس، رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی و سه نفر از افراد صاحب‌نام در حوزه میراث فرهنگی است که قاعدتا باید به پیشنهاد مدیرکل و به تائید رئیس سازمان برسد. یعنی اگر ارکان این جایزه را بخواهیم در نظر بگیریم در مجموع باید بگوییم بُعد «سیاست‌گذاری» ملی، بُعد «برگزاری» استانی و بُعد «علمی»، فراتر است.
از معرفی برترین فعال میراث فرهنگی تا بهترین موزه‌ها و کاوش‌ها
مدیرکل میراث فرهنگی خوزستان با اشاره به رویکرد این جایزه در حوزه بین‌المللی و ملی گفت: بخش‌هایی از این دو حوزه بین‌المللی و ملی مشترک هستند؛ مثلا برترین موزه‌ها، بهترین طرح حفاظت و مرمت در بناها و محوطه‌های تاریخی، بهترین کاوش‌های انجام شده در محوطه‌های باستانی و تاریخی، بهترین پژوهش در حوزه میراث فرهنگی و بهترین ایده در حوزه معرفی میراث ناملموس عناصر مشترک این دو بخش هستند.
نشان تصریح کرد: در بخش ملی سعی شده به دو عنوان دیگر هم اشاره شود که شامل «برترین فعال در حوزه میراث فرهنگی» و «برترین شخصیت ماندگار در میراث فرهنگی» است تا پاسداشتی از کسانی صورت بگیرد که در حوزه میراث فرهنگی کشور تلاش‌های چشمگیری داشته‌اند.
او همچنین با اشاره به نهادهایی که قرار است در انتخاب بهترین‌های این جایزه مشارکت داشته باشند، گفت: باتوجه به دو بخش بین‌المللی و عمومی که برای جایزه در نظر گرفته شده است، دو دسته از نهادها به صورت مجزا به انتخاب برترین‌ها در حوزه میراث فرهنگی خواهند پرداخت. مثلا در ابعاد بین‌المللی ایکوموس، ایکوم، یونسکو، مرکز مطالعات منطقه‌ای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس در آسیای غربی و مرکزی، ایکروم (مرکز بین‌المللی مطالعه، حفظ و مرمت آثار تاریخی فرهنگی) و همچنین موسسه کراتر فرانسه که یک موسسه مطالعاتی و حفاظتی معماری است همکاری دارند. اما در بخش ملی دفتر ایکوموس در ایران، دفتر ایکوم در ایران، دفتر امور پایگاه‌های میراث جهانی کشور، مرکز میراث ناملموس سازمان در تهران، دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی به خصوص در بخش‌های علمی و پژوهشی و همچنین پژوهشگاه میراث فرهنگی و پژوهشکده باستان‌شناسی به انتخاب برترین‌ها خواهند پرداخت.
نشان با تاکید بر اینکه «جوایزی که تعیین می‌شود بایستی در ابعاد و مقیاس‌های بین‌المللی قابل توجه باشد» گفت: تصمیم‌گیری درباره اینها را موکول به دو بخش کردیم؛ یکی شورای سیاست‌گذاری که وظیفه پشتیبانی به خصوص مالی را در این زمینه خواهد داشت و دیگری شورای علمی که به تناسب آن پشتیبانی بتواند جوایز را تامین کند و انتخاب به گونه‌ای باشد که هم در راستای اهداف جشنواره باشد و هم اینکه مزیتی برای این رویداد در مقایسه با رویدادهای مشابه در جهان داشته باشد.
آفت فراموشی در کمین جشنواره است اگر منظم برگزار نشود
نشان با اشاره به رویکرد زمانی جایزه گفت: مانند هر رویدادی بستگی به حجم تلاش‌هایی دارد که در یک دوره زمانی قابل ارزیابی است؛ به همین دلیل بعضی رویدادها سالانه هستند و برخی دوسالانه و بعضی هم به سه یا چهار سال یکبار کشیده می‌شود اما تجربه در کشور ما نشان داده که گاهی رویدادهایی که برای بیش از یک یا دو سال طراحی می‌شوند ممکن است در طول زمان به فراموشی سپرده شوند و این آفت در انتظارشان باشد که اگر رویداد سالانه به طور منظم برگزار نشود تا اندازه‌ای فراموش شود.
او ادامه داد: به نظرم می‌آید که اگر این رویداد سالانه یا دوسالانه برگزار شود که فاصله زیادی بین زمان برگزاری آن تا دوره بعدی نباشد و فراموش نشود بهتر است. البته به نظرم، اگر این جایزه بخواهد با کیفیت قابل قبول و به صورت مستمر شکل بگیرد نیاز به تاسیس بنیادی به نام بنیاد جایزه جهانی میراث خوزستان هم دارد.
مدیرکل میراث فرهنگی خوزستان همچنین در پاسخ به این سوال که آیا جشنواره در هر دوره موضوع خاص و منطقه مشخصی را در دنبال می‌کند یا به صورت عام و عمومی برگزار می‌شود؟ گفت: طرحی که پیشنهاد شده کلی و عام است؛ اما برای اینکه رویداد از جذابیت‌های مداومی برخوردار باشد و ضمن حفظ یک چارچوب واحد، دچار رکود نشود، به نظر می‌رسد می‌تواند برای هر دوره‌ای می‌توان با یک ایده و رویکرد خاص، به موضوع، منطقه یا افراد خاصی توجه نشان داد. به همین دلیل باید دست شورای علمی باز باشد تا ضمن رعایت چارچوب واحد در همه دوره‌ها، در هر دوره هم عناصر و ایده‌هایی را برای جذاب شدن و گریز از تکرار در نظر بگیرد.
امیدواریم جشنواره در دوره‌های بعد حامیان مالی پیدا کند
خسرو نشان درباره بودجه این جایزه نیز گفت: یک برآورد تقریبی برای امثال این رویدادها در ذهنم هست اما به نظر می‌رسد برای اینکه از مرحله تخمین بخواهیم خارج شویم بایستی ارکان مختلف جایزه یعنی هر سه شورا یک مرور مجدد کنند و به نیاز مالی دقیق و همچنین تامین اعتبار و بودجه مورد نیاز برسیم. قاعدتا بخشی از این بودجه را نهادهای مرتبط باید تامین کنند و برای بخشی دیگر امیدوارم بعد از چند دوره جشنواره بتواند جایگاهی پیدا کند که بتواند حامیان و پشتیبانان مالی خوبی هم برای خود جذب کند.
او همچنین انتخاب یک زمان مشخص از سال را برای برگزاری این جایزه مرتبط با عوامل گوناگونی خواند و گفت: ولی پیش‌بینی ما از زمان تقریبی برگزاری جشنواره باتوجه به شرایط اقلیمی استان خوزستان و نگاهی به تقویم رویدادهای علمی و فرهنگی و امکان مشارکت بیشتر داخلی و خارجی، اسفند ماه است و آن را پیشنهاد داده‌ایم که قاعدتا باید یک تلاش یک ساله و در فرصت اول، حداقل شش ماهه برای این ماجرا باشد.
نشان با بیان اینکه این طرح مربوط به سال 95 بوده است، گفت: گاهشمار جایزه به این ترتیب بود که مثلا در تیرماه آن سال دبیرخانه آغاز به کار کند و پیش‌نویس طرح جایزه را انجام دهد که مرداد ماه بتواند طرج نهایی جایزه، برگزاری شورای سیاست‌گذاری و علمی، تصویب نهایی سیاست‌ها و برنامه‌ها، تعیین مدیر جایزه، تعیین مدیر علمی و اجرایی جایزه را انجام دهد، شهریور ماه شورای علمی و برگزاری بتوانند تشکیل ستاد دهند و فراخوان را منتشر کنند، مهر ماه کارگروه‌های علمی و اجرایی تشکیل شود، آبان ماه مدارک و مستندات نامزدهای دریافت جایزه پذیرش شود، آذرماه آخرین مهلت پاسخ به فراخوان، دی ماه آغاز داوری و اعلام نامزدهای جایزه، بهمن ماه صرف انجام مقدمات برگزاری شود و اسفند ماه هم این رویداد برگزار شود.
مدیرکل میراث فرهنگی خوزستان تصریح کرد: ما فرصت سال 95 را به دلایلی که گفته شد از دست دادیم. اگر بخواهیم این کار را در سال 96 انجام دهیم فرصت بسیار اندکی باقی مانده و فشردگی کار بیشتر می‌شود که امیدوارم هرچه زودتر در این باره تصمیم‌گیری شود و این اتفاق بیفتد.
طرح جایزه در سه مرحله به صاحبنظران ارائه و اصلاح شد
نشان با اشاره به اینکه طرح این جایزه طی سه مرحله مورد رازیابی و اصلاحاتی قرار گرفته است، گفت: غیر از هسته اولیه همکاران ما که در اداره‌کل خوزستان طرح اولیه را تدوین کردند بعد طرح را به تعدادی از کسانی که در زمینه برگزاری این رویدادها و شکل اجرایی‌اش صاحب تجربه و ایده بودند ارائه کردیم که در این مرحله اصلاحاتی صورت گرفت و به نظرم طرح تقویت شد. در مرحله دوم هم باز به سطح دیگری از افراد صاحب‌نظر دسترسی پیدا کردیم و به آنها ارائه کردیم؛ آنها هم عمدتا موافق طرح بودند اما پیشنهادهایی اصلاحی داشتند که ما بعضی از آنها را در اولویت قرار دادیم و بعضی را سعی کردیم تعدیل کنیم.
او یادآور شد: در مرحله سوم که آقایان طالبیان، بهشتی و محیط طباطبایی بودند و طرح را به آنها ارائه دادیم اظهارنظر خاص و جزئی از آنها دریافت نکردیم اما هرسه بزرگوار با این طرح موافق بودند و قاعدتا اجرای آن باید می‌رفت به سمت آقای طالبیان و معاونت میراث فرهنگی که از طریق مجموعه ایشان نامه‌ای به دست ما رسید که طرح خوب است اما احتیاج به هزینه دارد و با توجه به اینکه دارای ابعاد بین‌المللی است باید یک نهاد ملی بایستی عهده‌دار آن باشد یعنی همان معاونت میراث فرهنگی سازمان. اما بعد از آن دیگر خبردار نشدم که در تامین اعتبار و برگزاری‌اش از سوی معاونت اتفاق خاصی افتاده باشد.
نشان با اشاره به ارائه طرح به رئیس سازمان میراث فرهنگی گفت: زمان ریاست آقای سلطانی‌فر این طرح ارائه شد و منجر به همین نتیجه‌ای شد که گفتم. زمان خانم احمدی‌پور هم یادم نمی‌آید منجر به ارائه نامه‌ای شده باشد اما به صورت حضوری خدمت ایشان توصیحاتی ارائه دادم. اما در دوره آقای مونسان چون مدت زمان چندانی از مدیریت ایشان نمی‌گذرد و فکر کردم معاونت میراث فرهنگی هنوز همان بنای سابق را دارد؛ دیگر طرج مجدد نکردم.
اگر جایزه محدود به میراث فرهنگی باقی بماند تخصصی‌تر می‌شود
مدیرکل میراث فرهنگی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه «اگر این طرح اگر اجرایی شود بنا نیست به حوزه‌های دیگر مانند گردشگری و صنایع‌دستی ورودی داشته باشد؟» گفت: فکر می‌کنم اگر محدود به حوزه میراث فرهنگی باقی بماند شکل حرفه‌ای‌تری پیدا می‌کند و رویداد تخصصی می‌شود.
نشان یادآور شد: در زمانی که این موضوع را مطرح می‌کردم استاندار خوزستان هم از این طرح خیلی استقبال کرد. حتی گمان می‌کنم بعد از اینکه ما طرح پیشنهادی را به استاندار خوزستان دادیم ایشان هم مکاتباتی با سازمان میراث فرهنگی انجام داد.
او با بیان اینکه «چنین رویدادی را با این وسعت در کشور و حتی منطقه به ندرت داریم» گفت: نظر به جایگاهی که میراث فرهنگی در کشور دارد و پیش نیاز مهم حوزه گردشگری در کشور است و همچنین موقعیت خاصی که استان خوزستان به لحاظ کاوش‌ها و قدمت محوطه‌ها و بناهایش دارد امیدوارم این رویداد از سوی مسئولان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور و استانداری خوزستان دوباره مورد نظر قرار بگیرد و به سمت اجرایی شدنش برویم.
