شناسایی معادن سنگ هخامشی در دشت پاسارگاد

به گزارش ایلنا، فرهاد زارعی کردشولی گفت: از این آثار می توان به دو معدن سنگ‌های آهکی تراورتن سفید در کوه الماس بّری تنب کرم و معادن سنگ های ماسه سنگی موسوم به ابوالوردی اشاره کرد.

به گفته این باستان شناس، اگرچه معدن الماس بُری در گذشته توسط باستان شناسانی که در حوزه پاسارگاد و تخت جمشید کار کرده بودند، شناسایی شده بود ولی از نحوه و چگونگی برداشت این سنگها گزارشی منتشر نشد.

نحوه برداشت سنگ از معادن در دوره هخامنشیان

او با اشاره به وسعت بیش از 6 کیلومتر مربع معدن الماس بُری گفت: این معدن مهمترین و بزرگترین معدن هخامنشی مربوط به پاسارگاد است که از بیش از چهل قسمت آن سنگ برداشت شده است.

فرهاد زارعی کردشولی درباره سیستم برداشت سنگ از معادن گفت: پس از انتخاب محل بُرش و بر اساس ابعاد بلوک مورد نیاز، حجاران اقدام به جدا سازی بلوک ها با انواع تیشه و قلم می کردند (فاصله هر بلوک بریده شده با بدنه اصلی کوه بین 50 الی80 سانتیمتر و به اندازه عرض شانه حجاران بود).

وی افزود: در مرحله بعد بلوک ها را که به صورت قلم ستون های نیمه تراش و مکعبی شکل به وزن بین 2 تا50 تن بودند را از صخره ها جدا کرده و در دره های ریگزار مانند معدن به دامنه کوه انتقال می کردند.

این باستان شناس در ادامه گفت: در مرحله بعدی بلوک ها را سوار بر ارابه های بزرگ کرده و به وسیله چهار پایانی مانند گاو پس از گذر از تنگه های بلاغی و سعادتشهر، به پاسارگاد انتقال داده و کار می گذاشتند سپس بلوک ها یا قلمه ستونها را به وسیله انواع تیشه ها(از زبره تراش تا بسیار ظریف)صاف و در پایان به وسیله لیف درخت خرما یا پوست کوسه صیقلی می کردند.

فرهاد زارعی کرد شولی در ادامه به معدن ابوالوردی اشاره کرد و گفت: این معدن که به تازگی شناسایی شده، و از سنگ های استخراج شده آن، در پر کردن فضای داخلی دیواره صفه تل تخت و زیر سازی کاخ ها و آبنماهای باغ شاهی استفاده کرده اند.

او از دیگر سنگ های مورد استفاده دربناهای مجموعه پاسارگاد، به سنگ سیاه اشاره کرد و افزود: گروه بررسی امیدوار است در حوزه فرهنگی همین شهرستان، معدن آن را شناسایی کند.

او خاطر نشان کرد: رگه هایی از سنگ های سیاه ، در بخش جنوب شرقی شهرستان(منطقه دهستان سرپنیران)شناسایی شده که از نظر نوع و جنس سنگ با سنگ سیاه مجموعه قرابت نزدیکی دارد.

ساخت کانال و سد برای کشاورزی

سرپرست هیات بررسی شهرستان پاسارگاد بابیان این که کشاورزی یکی از زیر ساخت های حکومت دوره هخامنشی را تشکیل می داد، گفت: هخامنشیان اقدام به ساخت کانال،جوی و سد هایی در دشت پاسارگاد و نواحی همجوار آن کرده و کشت و زراعت و باغداری می کردند.

او از جمله این آثار به کانال های هخامنشی جوی دختر اشاره کرد و گفت: هخامنشیان از بالا دست رود پلوار، ترعه ای (کانالی) جدا کرده وآب را با استفاده از شیب طبیعی زمین (شیب در پاسارگاد از شمال به جنوب است) در دامنه تپه ماهوری های شرق پاسارگاد، به پشت سد هخامنشی سرپنیران انتقال می دادند .

به گفته این باستان شناس آب در فصول پر بارش سال ذخیره و در فصول زراعی، کشاورزی آزاد می شد و پس از گذر از کانالهای دست ساز تنگ سعادتشهر به اراضی مرغوب شرق دشت سعادتشهر (بالغ بر ده هزار هکتار) انتقال پیدا می کرد.

فرهاد زارعی کرد شولی در ادامه افزود: هخامنشیان در تنگه تاریخی بلاغی نیز اقدام به حفر کانالهای دستکند منحصر به فرد به صورت منقطع در دو طرف شرق و غرب رود پلوار به طول5/5کیلومتر کرده و آب را به اراضی کشاورزی تنگه و بخش غربی دشت سعادتشهر انتقال داده اند.

او با اشاره به این که، این کانالها که در ادبیات باستان شناسی و محاوره به نام دختر بُر یا راه شاهی معروف هستند، گفت: این کانال ها کاملا منحصر به فرد بوده و هخامنشیان با استفاده از دانش بالایی که در زمینه مدیریت آب و کنده کاری در صخره ها داشتند، چنین آثار بی بدیلی را خلق می کردند.

او افزود: هخامنشایان با این کانال ها، آب را از بالادست رودخانه به محوطه های استقراری هخامنشی تنگ بلاغی و اراضی مرغوب تنگه و احتمالاً اراضی مرغوب بخش غربی دشت سعادتشهر می رساندند.

به گفته این باستان شناس، بعد از افول هخامنشیان و از دست رفتن کارایی انتقال آب این کانالها، از بخش های از آن به عنوان ایل راه عشایری ایلات فارس استفاده می شد.

خاستگاه اصلی سلسله ساسانی در استان فارس

این باستان شناس دوره ساسانی را یکی از دوره های مهم تاریخی دانست و افزود: خاستگاه اصلی سلسله ساسانی استان فارس است که بیش از420 سال بر ایران و انیران(نواحی متصرفی که طی جنگ ها ضمیمه ایران می شدند) حکومت کردند.

او گفت: شهرستان پاسارگاد و بخش مرغاب از مناطق بسیار مهم در دوره ساسانی هستند که از لحاظ جغرافیایی همجوار آثار مهم این دوره نظیر نقش برجسته های ساسانی، نقش رستم و نقش رجب(که روی هم دارای 10 نقش برجسته اند) و شهر استخر بوده و وجود دشت های حاصلخیز مرغوب و رودخانه پلوار باعث توجه ویژه ساسانیان به این منطقه شده است.

او خاطرنشان کرد: علاوه بر محوطه های استقراری مهم، آثاری نظیر انواع استودان (گور ساسانی)مکعبی شکل و گرد شناسایی شدکه دو عدد از آنها دارای کتیبه سنگ مزار هستند.

از کارگاه‌های تولید شیره انگور تا کارگاه‌های ذوب آهن

سرپرست هیات برنامه بررسی و شناسایی باستان شناختی شهرستان پاسارگاد از دیگر آثار دوره ساسانی به کارگاه های تولید مواد غذایی(شیره انگور) و کارگاه های ذوب فلز اشاره کرد و گفت: بیش از 50 محوطه استقراری از این نوع محوطه های صنعتی شناسایی شده است.

فرهاد زارعی کرد شولی با بیان این که از دوره اسلامی نیز آثار بی بدیلی در دشتهای شهرستان و نواحی همجوار آن شناسایی شد، گفت: بیشتر آثار اسلامی شناسایی شده ، مربوط به اوایل اسلام بود.

او همچنین ازشناسایی تعدادی محوطه استقراری با سفال شاخص شهر استخر با نقش قالب زده یا استامپی(قرن اول تا چهارم هجری)خبر داد.

او به شناسایی آثاری از قرون میانه اسلامی و خصوصاً در زمان اتابکان فارس اشاره کرد و گفت: دراین بررسی تعداد قابل توجهی از محوطه های استقراری شناسایی شد که بر اساس مدارک مهم باستان شناسی مربوط به قرون ششم تا هشتم هجری هستند.

شناسایی سنگ قبرهای نفیس صفوی

این باستان شناس افزود: از قرون متاخر اسلامی (از قرون نهم هجری تا چهارده هجری)آثاری نظیر بقاع متبرکه و قبرستانهای با سنگ قبرهای نفیس(دوره صفوی)، تعدادی پایه پل بر روی پلوار(حداقل چهار پل)، سه آسیاب و همچنین کاروانسرا شناسایی شد.

به گفته سرپرست هیات برنامه بررسی و شناسایی باستان شناختی شهرستان پاسارگاد، پیش بینی می شود بررسی باستان شناسی شهرستان پاسارگاد و بخش مشهد مرغاب به لحاظ وجود مناطق صعب العبور و کوهستانی تا پایان سال جاری و بهار سال1396 ادامه یابد.

او افزود: بعد از اتمام بررسی پیمایشی و ثبت و ضبط اطلاعات در فرمهای استاندارد پژوهشکده باستان شناسی کشور،اطلاعات در نرم افزارGISگنجانده خواهد شد.

کار بررسی باستان شناسی با مجوز ریاست پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و به همت تیمی متشکل از باستان شناسان با تخصص های دوران تاریخی،پیش از تاریخی و اسلامی، کارشناسان گروه مرمت و معماری و مستند نگاری که همگی از اعضای فنی پایگاه میراث جهانی پاسارگاد هستند، در حال پیگیری است .