آقای خوش‌ آتیه، کنار رییس تازه/تجاوز «پلاسکو» و «چارسو» به بافت تاریخی/کشف سند حقانیت میراثی‌ها در تبریز

به گزارش خبرنگار ایلنا؛ دهه اول بهمن‌ماه 95 با انتشار اخباری چون اعتراض یک عضو شورای شهر تهران به احداث زیرگذر در محور تاریخی خیابان پانزده خرداد؛ اعلام نامزدی حرم رضوی برای ثبت در فهرست میراث جهانی؛ کشف ردپای سلجوقیان در نزدیکی برج طغرل شهر ری؛ و افتتاح پایتختی فرهنگی مشهد در جهان اسلام سپری شد. هم‌چنین، راهنمایان گردشگری ایران میزبان کنوانسیون جهانی راهنمایان گردشگری بودند و صدها راهنمای گردشگری از ده‌ها کشور جهان را به دیدار جاذبه‌های گردشگری در شهرهای مختلف کشورمان بردند. هرچند این رویداد بزرگ در حوزه گردشگری رقم خورد اما بی‌شک به معرفی میراث فرهنگی ایران در سطح جهانی کمک شایانی خواهد کرد. با چنین نگاهی بود که رییس‌جمهور در مراسم افتتاحیه کنوانسیون 2017 گفت: "راهنمایان گردشگری خادمان میراث گذشته و واسطه‌ای بین قرن‌های گذشته با نسل امروز هستند. آنان تاریخ هزاران سال گذشته را به تاریخ امروز متصل می‌کنند و اذهان نسل جوان را با تمدن کهن پدران و اجدادمان آشنا می‌سازند."

با این یادآوری که این رویداد بزرگ همچنان در جریان است و میهمانان خارجی کشورمان دور دیگری از سفر به شهرهای تاریخی را آغاز کرده‌اند، پرسه در اخبار میراث فرهنگی را دنبال می‌کنیم:

آقای خوش آتیه، کنار رییس تازه

مهم‌ترین رویداد میراث فرهنگی دهه اول بهمن‌ماه، برگزاری نخستین نشست خبری زهرا احمدی پور، رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با موضوع "دستاوردهای سازمان پس از برجام" در روز پنجم بهمن‌ماه بود که به گفته خبرگزاری ایسنا "با حضور بسیار پررنگ رسانه‌های خارجی و برون مرزی" برگزار شد. در واقع، حضور دهها خبرنگار که اکثرشان برای خبرنگاران باسابقه حوزه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ناآشنا بودند، این‌گونه تعبیر شد که این نشست با رویکرد گردشگری خارجی طراحی شده است؛ چندان که عمده سخنان رییس سازمان نیز معطوف به همین موضوع بود و شاید اگر برخی خبرنگاران پرسش‌هایی را در حوزه میراث فرهنگی مطرح نمی‌کردند، رییس سازمان نیز در این باره سخن نمی‌گفت. با این حال، خانم احمدی‌پور در پاسخ به اعتراض خبرنگاری درباره توجه نکردن وی به بحث میراث فرهنگی گفت: "معتقدم بیشترین پیگیری‌های انجام شده از سه ماه گذشته و از زمانی که وارد سازمان شده‌ام، درباره‌ پرونده‌های میراث فرهنگی بوده است."

ازجمله سوالات مطرح شده در حوزه میراث فرهنگی، موضوع تخریب بنای تاریخی مهدیه عابدزاده در شهر مشهد بود که برخی رسانه‌ها، معاون اداره‌کل میراث فرهنگی خراسان رضوی را مقصر آن قلمداد کرده بودند. رییس سازمان اگرچه اشتباه این شخص را پذیرفت اما واکنش او به این اشتباه برای برخی رسانه‌ها قانع‌‌کننده نبود و خبرگزاری ایلنا با این تیتر که "رئیس سازمان میراث‌فرهنگی دربرابر اشتباهِ تخریب به یک تذکر اکتفا کرد"، نارضایتی خود را بروز داد. 

از این گذشته، پاسخ‌های رییس سازمان به پرسش‌های مرتبط با میراث فرهنگی تا حد امکان کوتاه و کلی بود که به نوبه خود گمانه‌های مختلفی را بوجود آورد. گروهی آن را به پرهیز خانم احمدی‌پور از ورود به چالشی‌ترین حوزه سازمان تعبیر کردند؛ گروهی ناشی از تمایل او به  تحت‌الشعاع قرار نگرفتن حوزه گردشگری به عنوان محور اصلی نشست خبری دانستند و گروه سومی نیز مدعی شدند که دلیل اصلی، عدم اشراف رییس سازمان به مسایل میراث فرهنگی بوده است. این فرضیه سوم از آنجا تقویت شد که برخلاف رویه معمول، به جای مدیر روابط عمومی سازمان، فرهاد نظری، مدیرکل دفتر ثبت آثار مدیریت نشست خبری را برعهده داشت؛ اتفاقی که به گزارش خبرگزاری ایسنا با تعجب خبرنگاران روبرو شد. به گفته این خبرگزاری "هرچند که نظری اعلام کرد به نمایندگی از روابط عمومی در این نشست حضور یافته و قرار نیست درباره ثبت آثار صحبت کند، اما بارها میان اظهارات احمدی‌پور درباره ثبت آثار تاریخی اظهارنظر کرد که اعتراض برخی خبرنگاران را در پی داشت."

اکنون، با توجه به این‌که معاونت میراث فرهنگی توانسته ثبت آثار ملموس و ناملموس فرهنگی در سطح ملی و جهانی را به عنوان اصلی‌ترین برنامه سازمان در حوزه میراث فرهنگی به رییس سازمان بقبولاند، به نظر می‌رسد که تأثیرگذاری و نفوذ مدیرکل دفتر ثبت آثار افزایش یافته و حضور او کنار رییس سازمان در نخستین نشست خبری، امری اتفاقی نبوده است. از این‌رو، در محافل داخلی سازمان میراث فرهنگی از فرهاد نظری به عنوان فردی "خوش‌آتیه" در سلسله مراتب سازمانی یاد می‌شود؛ خصوصا که او در ماه‌های اخیر روابط خوبی را با رسانه‌ها برقرار کرده است.

تجاوز «پلاسکو» و «چارسو» به بافت تاریخی

چهار روز پس از حادثه تلخ آتش سوزی و فروریزش ساختمان پلاسکو، اسکندر مختاری طالقانی، معاون اسبق اداره کل میراث فرهنگی استان تهران در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا، این حادثه را از منظری متفاوت مورد بررسی قرار داد و گفت: "از دهه‌ی ۴۰ ابتذال در معماری مدرن ایران آغاز شد. از این زمان، بناهای ریز و درشت زیادی در سطح شهر ساخته شدند که می‌توانند وضعیتی مانند آنچه که امروز بر سر پلاسکو آمد را به وجود آوردند. پلاسکو یک متجاوز در بافت تاریخی بود که در نهایت به جان قهرمانان آتش‌نشان این سرزمین تجاوز کرد." او ساختمان آلومینیوم را دومین متجاوز به بافت تاریخی دانست و با اشاره به تداوم این رویه تا به دوران حاضر گفت: "مجتمع فرهنگی و تجاری چارسو را با تخریب یک بنای ارزشمند قاجاری ساختند؛ ساختمانی حجیم که باعث تحقیر بافت تاریخی شد. کاری که پلاسکو نیز در زمان ساخت انجام داد و منظر خیابان را نابود کرد."

پیشنهادی که به خانه رواست... 

خبر دیگر درباره ساختمان پلاسکو این‌ که رجبعلی خسروآبادی، مدیرکل میراث فرهنگی استان تهران، پیشنهاد داد: "لباسها و تجهیزات آتش‌نشانان ایثارگر، لوگوی فلزی ساختمان که تاریخ ساخت آن را نشان می‌داد، .... گاوصندوق‌های سوخته و بخشی از شبکه فلزی پنجره‌های این ساختمان 54 ساله می‌تواند در محلی با عنوان موزه آتش‌نشانی نگهداری شوند تا رشادت‌های آتش‌نشانان فداکار ما هیچ وقت فراموش نشوند و میراث فرهنگی تهران آمادگی دارد تا حمایت فنی و اداری را از تاسیس چنین موزه‌ای داشته باشد "هرچند که این پیشنهاد پیش از خسروآبادی توسط محمد رضایی، از روزنامه‌گاران قدیمی حوزه اجتماعی در روزنامه ایران مطرح شده بود و حرف تازه‌ای تلقی نمی‌شد اما طرح آن ازسوی مدیرکل میراث تهران با واکنش کنایه‌آمیز یکی دیگر از خبرنگاران روبرو شد که گفت: "امیدوارم حمایت فنی و اداری میراث تهران مثل حمایت فنی و اداری از سایر موزه‌های زیرمجموعه این اداره مثل موزه فرش، آبگینه و رضا عباسی نباشد!"

سه موزه مورد اشاره، از مهم‌ترین موزه‌های کشور هستند که پس از واگذاری به اداره کل میراث تهران سیر نزولی پیمودند و تاکنون گزارش‌های مختلفی از وضعیت نگران‌کننده آنها در رسانه‌ها منتشر شده است.

کشف سند حقانیت میراثی‌ها در تبریز

در نخستین روزهای بهمن‌ماه یک گروه 20 نفره از باستان شناسان سازمان میراث فرهنگی و دانشگاه هنر اسلامی تبریز عملیات بررسی و کاوش‌های باستان شناسی و باستان‌سنجی در محوطه مسجد علیشاه (موسوم به ارگ تبریز) را آغاز کردند. این محوطه دو ماه پیش به سبب اقدام مسؤولان مصلای تبریز برای ساخت یک پارکینگ طبقاتی در حریم درجه یک ارگ خبرساز شد و اعتراض گسترده رسانه‌ها به توقف عملیات خاکبرداری انجامید. کاوش در محدوده ارگ تبریز بر درستی فرضیات کارشناسان میراث فرهنگی مهر تأیید زد و نشان داد که نگرانی آنها بی‌مورد نبوده است. روز 6 بهمن‌ماه اعلام شد که در پس کاوش‌های باستان‌شناسی در این محدوده، بخشی از شالوده‌های برج و باروی قلعه قدیم تبریز کشف شده است. بهرام آجرلو، سرپرست هیأت کاوش در این‌باره گفت: "علاوه بر قطعاتی از سفالینه‌های دوران اسلامی و پیش از اسلام، کشفیات به دست آمده نشان می‌دهد که در جریان گودبرداری‌های غیرمجاز، متاسفانه لایه‌های تاریخی دچار تغییر شکل (اضطراب) شده‌اند. به نظر می‌رسد که با این کشفیات، کار مسؤولان مصلا برای ادامه خاکبرداری و بی‌مورد نشان دادن نگرانی کارشناسان میراث فرهنگی بسیار سخت شده است.

آمار تکان‌دهنده قاچاق اموال تاریخی-فرهنگی

روز دهم بهمن‌ماه، رسانه‌ها اظهارات سردار امیر رحمت اللهی، فرمانده یگان حفاظت سازمان میراث فرهنگی در نشست تخصصی فرماندهان، معاون و مدیران این یگان را پوشش دادند که در آن آمار تکان دهنده‌ای از قاچاق اموال تاریخی-فرهنگی ارایه شده بود. رحمت‌اللهی در این نشست اعلام کرد: "در 10 ماه نخست سال 95 بیش از 30 هزار قلم انواع اشیاء بدلی و اصلی مربوط به دوره‌های پیش و پس از اسلام کشف و ضبط شده است." هرچند این آمار نشان‌دهنده رونق بالای بازار خرید و فروش مواریث فرهنگی است اما نکته امیدوارکننده آنجا بود که فرمانده یگان حفاظت اعلام کرد: "بیش از 15 هزار قلم از این اشیاء با همکاری موثر و اخبار مردمی بدست آمده است."

او همچنین از دستگیری نزدیک به 2 هزار نفر در رابطه با جرایم میراث فرهنگی در همین مدت خبر داد که حدود نیمی از آنان با همکاری و مشارکت‌های مردمی دستگیر شده‌اند.

نقش جهان، مرمت در زمان بی‌انتها

در دهم بهمن‌ماه خبر رسید که شهرداری اصفهان به منظور کف‌سازی میدان نقش جهان، صندلی‌های این میدان را جمع کرده و این در حالی است که در روزهای آینده، شهر اصفهان میزبان بیش از ۳۰۰ نفر از میهمانان خارجی شرکت‌کننده در کنوانسیون جهانی راهنمایان گردشگری خواهد بود. شاهدان عینی گفته‌اند که با توجه به حجم کار، انجام پروژه کف‌سازی تا پایان سال طول می‌کشد.‌

سال گذشته در همین ایام، مدیر پایگاه میراث جهانی میدان نقش‌جهان اعلام کرد: "فاز نخست کف‌سازی میدان نقش‌جهان تا چند روز آینده تمام، و ادامه عملیات بعد از تعطیلات نوروز از سر گرفته می‌شود." اکنون پس از یک سال این پروژه که با مشارکت سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان و سازمان میراث فرهنگی در حال انجام بود، هنوز به اتمام نرسیده است. در واقع، میدان نقش جهان رکورددار اجرای آن دسته از پروژه‌های مرمتی است که به نظر می‌رسد فاقد جدول زمان‌بندی هستند و عجله‌ای برای اتمام آنها وجود ندارد. برای نمونه، مرمت ایوان کاخ عالی‌قاپو از 12 سال پیش تاکنون به اتمام نرسیده و گنبد مسجد جامع عباسی (امام) نیز از سال‌های دور زیر داربست بوده است.