برخی اشیای تاریخی در خراسان جنوبی حاکی از فعالیت ذوب آهن است

به گزارش ایلنا، مستنصر قلی‌نژاد سرپرست هیأت شناسایی و بررسی آثار تاریخی و فرهنگی دهستان زیرکوه - خراسان جنوبی با اعلام این مطلب همچنین از شناسایی 63اثر تاریخی از دوران تاریخی (اشکانی )تا دوران اسلامی (قاجاری )پس از بررسی های باستان شناسی در این منطقه خبر داد.

او این مطلب را در نشست گزارش به همکار که به همت پژوهشکده باستان شناسی در محل پژوهشگاه برگزار شد مطرح کرد و افزود: حاصل بررسی های دهستان زیرکوه در پایان منجر به شناسایی 63 اثر تاریخی بود که به صورت پراکنده در نقاط مختلف دهستان قرار داشتند.

وی با بیان اینکه پیوستگی زمانی از دوران تاریخی (اشکانی) تا دوران اسلامی (قاجاری) در آثار باستانی شناسایی شده این دهستان قابل مشاهده است تصریح کرد : از مجموع آثار شناسایی شده 3 اثر مربوط دوران تاریخی، 6 اثر دوران تاریخی و اسلامی، 52 اثر متعلق به دوران اسلامی و 2 اثر طبیعی بودند.

این باستان شناس گفت: از لحاظ گاهنگاری قدیمی‌ترین محوطه های یافت شده مربوط به دوران اشکانی-ساسانی است  که شاخص ترین محوطه های این دوره را می توان به ترتیب تپه کوره محمد آباد، تپه انبز پشته راه آبیز، قبرستان و انبز تپه سالک آباد، تپه دارج سفلی، محوطه دیودال، محوطه ریگ آهنگران، محوطه دزگ و محوطه بند تجنود دانست.

به گفته قلی نژاد آثار شناسایی شده زیرکوه از نظر کاربردی به سازه های دفاعی- امنیتی، سازه های آبی، مناطق تدفینی، محوطه های استقراری، محوطه های صنعتی، بناهای آیینی و یادمانی و عوارض طبیعی قابل دسته بندی هستند.

وی افزود: این دسته بندی ها  به طبقه بندی های کوچک تری از جمله آسیاب ها، قلعه ها، برج ها، تپه ها، محوطه ها، قبرستان ها، کوره های ذوب فلزات، معدن، بنا های مذهبی و استقراری، حوض انبار، بند، سنگ نگاره، غار و درختان کهنسال قابل تقسیم هستند.

او با اشاره به اینکه دهستان زیرکوه از نظر جغرافیایی به سه منطقه، دشت ها و مناطق پست و هموار، کوهپایه ها و مناطق مرتفع و کوهستانی تقسیم می شود، افزود: آثار شناسایی شده حاصل از بررسی نیز در هر سه منطقه یاد شده پراکنده است.

این باستان شناس اظهار داشت: عوامل متعددی را می توان برای شکل گیری و مکان گزینی آثار مختلف در منطقه زیرکوه مطرح کرد که از جمله مهم ترین آنها  آب و هوای مناسب در نقاط کوهپایه ای، وجود منابع آبی، در دسترس بودن زمین‌های حاصلخیز برای کشاورزی، نزدیکی به مراتع برای چرای دام ها، مجاورت منابع معدنی و طبیعی و وجود راه های دسترسی و ارتباطی است.

او با بیان اینکه یکی از عوامل مهم و حیاتی شکل گیری آثار تاریخی در دوره های مختلف دسترسی به منابع آبی است تصریح کرد که بیشتر محوطه های دامنه های شرقی کوه های زیرکوه در سرشاخه ها یا نزدیک به سر شاخه های جریان های آبی شکل گرفته اند و آثار تاریخی دامنه های غربی و شمالی این دهستان نیز در کنار مسیر های جریان های آبی قرار دارند.

تاریخ گذاری یافته های سفالی

 به گفته وی، در این پژوهش گونه شناسی و بررسی سفال ها رکن اصلی در تاریخ گذاری و فهم ارتباطات فرهنگی آثار یافت شده را تشکیل داده و با توجه به اصولی که برای گونه شناسی سفال ها در نظر گرفته شده یافته های سفالی دهستان زیرکوه در دو دوره تاریخی و اسلامی قابل تاریخ گذاری هستند.

او اظهار داشت : با بررسی مواد فرهنگی (سفال) بدست آمده از بررسی دهستان زیرکوه چنین بر می آید که با توجه به نزدیکی این منطقه در دوران تاریخی (اشکانی) به خاستگاه و مراکز پر اهمیت این دوران چون مناطق شمال خراسان و سیستان این ناحیه به عنوان یکی از مناطق میان این دو مرکز مهم حکومت اشکانی بوده و این تاثیر پذیری فرهنگی به خوبی در سفال های بدست آمده از تپه کوره محمد آباد، محوطه دیودال، محوطه ریگ آهنگران و محوطه بند تجنود مشهود است.

به گفته این باستان شناس، همگونی های سفالی در آثار شناسایی شده دهستان زیرکوه که به نوعی بیانگر ارتباطات فرهنگی (منطقه ای و فرامنطقه ای) است منحصر به دوران پیش از اسلامی نیست بلکه در دوران اسلامی نیز این شباهت های سفالی در محوطه ها و آثار شناسایی شده اسلامی نیز آشکار یافته است.

سرپرست هیأت شناسایی و بررسی آثار تاریخی و فرهنگی دهستان زیرکوه - خراسان جنوبی شاهد این مدعا را مشاهده قطعه سفال هایی دانست که به عنوان شاخص های سفالی دوران اسلامی در مکان ها و دوره های مختلف یافت شده اند.

او گفت : از جمله این شاخص های سفالی می توان به سفال های نیشابور، فیروزه ای، سبزآبی با نقش سیاه زیر لعاب، سفال های شبه پیش از تاریخی (سفال های محلی)، آبی سفید، رنگارنگ (هفت رنگ)، سلطان آباد، سفال های نقش کنده کتیبه دار، نقش کنده زیر لعاب یکرنگ، سلادن و قالب زده اشاره کرد که به علت رشد ارتباطات در دوران اسلامی می توان در این دوران در مناطق مختلف سرزمین های اسلامی این گونه های سفالی را مشاهده کرد.

فناوری ذوب آهن

قلی نژاد اظهار داشت :علاوه بر تاثیرات فرهنگی ذکر شده موضوع دیگری که نیاز به پژوهش بیشتری دارد ارتقا سطح فناوری ذوب آهن است.

او افزود : خلوص و همگن بودن سرباره های فلزی حاکی از فعالیت های ذوب سنگ فلز (آهن) به طور کامل است که نشانگر گذر از مرحله تولید آهن خمیری یا چکش خوار و توسعه فن ذوب آهن و جدا سازی کامل فلز آهن از سنگ بوده که ایرانیان تا دوران اسلامی به چنین تکنولوژی دست نیافته بودند  (احمد یوسف و دانالد، 1375).

به گفته این باستان شناس، برخی محققین معتقدند که مراکز محدودی تا دوران اسلامی به فناوری ذوب آهن دست یافته بودندکه  از جمله این مراکز مناطقی چون هند و سوریه را می توان نام کرد.

سرپرست هیأت شناسایی و بررسی آثار تاریخی و فرهنگی دهستان زیرکوه - خراسان جنوبی تصریح کرد : کشف سرباره های مذاب آهن در اطراف کوره های دهستان زیرکوه و تاریخ گذاری دقیق آنها می تواند موضوعی مبنی برتغییر این دیدگاه ها و یا ایده ای مبنی برانتقال تکنولوژی ذوب آهن از مناطق شرقی چون هند به ایران باشد.