سوآپ نفت؛ نمایش امنیت سیاسی و اقتصادی ایران

به گزارش خبرنگار ایلنا، طرح سوآپ نفتی از سال 76 و زمانی که بیژن نامدار زنگنه سکان وزارت نفت دولت اصلاحات را بدست گرفت، آغاز و در سال 89 و زمان ریاست جمهوری احمدی نژاد و حضور مسعود میرکاظمی در وزارت نفت، متوقف شد.

در مدت 13 سالی که سوآپ انجام می شد ایران با استفاده از تاسیسات نکا، نفت را در دریای خزر خریداری کرده و به مصرف داخلی و در مقابل نفت خریداری شده در شمال را در جنوب ایران به فروش می‌رساند.    

بر اساس قرارداد ایران با چهار شرکت بین المللی بیش از 254 میلیون بشکه نفت از مسیر حوزه دریایی خزر منتقل شد و به ازای هر بشکه نفت خام که در خلیج فارس به مشتریان این شرکت‌ها تحویل داده می‌شد، حدود یک دلار به ایران می رسید و به این ترتیب بیش از 880 میلیون دلار درآمد را نصیب کشور کرد.

اما با توقف این طرح در دولت دهم، اکنون نه تنها ایران از درآمد سوآپ محروم شده، بلکه به دلیل حکم دادگاه لاهه علیه ایران ،کشورمان ملزم به پرداخت 5.5 میلیون دلار به شرکت شاکی آذربایجانی شد.

حال با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید و حضور دوباره بیژن زنگنه در وزارت نفت و پس از 5 سالی که میرکاظمی با خیانت دانستن طرح یاد شده، آن را متوقف کرده بود هر روز زمزمه های از سرگیری سوآپ بلندتر به گوش می رسد.  

البته لغو تحریم ها و رفت و آمد همسایگان شمالی و جنوبی نیز از سرگیری عملیات سوآپ نفت خام را قطعیت بیشتری داده است.

آلبرت بغازیان کارشناس مسائل اقتصادی به ایلنا می گوید : سوآپ کاملا اقتصادی است وقتی در کشوری مسیری برای انتقال نفت و گاز وجود ندارد، راحتتر این است که نفت و یا فرآورده را از مبادی انتقال به همسایه تحویل و معادل آن را در مبادی صادراتی تحویل دهد.  

به گفته وی با انجام سوآپ هر دو کشور سوآپر منتفع می شوند هم ما که قرار است نفت و گاز را از جنوب تا شمال کشور حمل کنیم و هم کسانی که باید از شمال به جنوب ترانزیت کنند، به این صورت ما در مناطق شمالی نفت را تحویل می گیریم و در مناطق جنوبی زمانی که اضافه تولید داریم وهزینه ها نیز پایین تر از مناطق شمالی کشوراست تحویل می دهیم.   

این کارشناس خاطرنشان می کند که :البته بحث کیفیت و حجم و اینکه کدام طرف بیشتر منتفع می شود با چانه زنی حل می شود.

آنچه مسلم است با عملیاتی شدن آن وضعیت تجارت نفت ‌ایران نیز بهبود خواهد یافت اما دولت برای احیای مجدد این طرح چالش هایی نیز دارد،چرا که باید  کاهش اعتماد کشورها را به دلیل توقف ناگهانی آن واینکه ممکن است اطمینانی برای پایبندی ‌ایران به قرارداد رسمی ‌و منعقد شده نداشته باشند، جبران کند.

اما در هر صورت لغو تحریم ها و منابع فراوان نفت و گاز در ایران پارامترهایی مثبت برای راه اندازی مجدد سوآپ است بطوری که ابراز تمایل کشورهای همسایه از جمله قزاقستان، ترکمنستان و روسیه دال بر وجود روزنه هایی در احیای مجدد این تجارت نفتی است.

هفته گذشته معاون امور بین الملل و بازرگانی وزیر نفت  از سفر یک شرکت بزرگ روسی به ایران برای مذاکره درباره سوآپ نفت خام، فرآورده نفتی و گاز خبر داده و اعلام کرده بود که بزودی یک شرکت بزرگ روسی در این زمینه برای مذاکره با مسئولان وزارت نفت وارد تهران می شود.

البته دستگاه های ذیربط نیز در حال فرآهم آوری ملزومات از سرگیری سواپ هستند، به گفته رئیس پایانه نفتی شمال پس از دریافت دستور قطع عملیات سوآپ نفت خام و تخلیه آخرین کشتی نفت خام (٢٥ تیرماه سال ٩١)، پایانه نفتی شمال توانسته است از فرصت به دست آمده استفاده کند و عملیات تعمیرات و نگهداری تجهیزات پایانه از جمله اسکله ها، خطوط لوله و مخازن خود را برنامه ریزی و با استفاده از توان علمی نیروهای منطقه انجام دهد.

شاه دوست با اشاره به برنامه ریزی پیشین مدیران ارشد نفت برای ظرفیت نهایی این پایانه گفته طبق برنامه قرار بود ظرفیت سوآپ نفت خام را از ١٢٠ هزار بشکه کنونی به ٥٠٠ هزار، یک میلیون و سرانجام ٢ میلیون و ٥٠٠ هزار بشکه در روز برسد که برنامه ریزی و طراحی و ساخت پروژه عظیم حوضچه فراگیر برای انجام این مهم تلقی می شد و با افزایش ١٢ پست اسکله و عمق آبخور کشتیها، ظرفیت عملیاتی این پایانه بیش از پیش سبب افتخار و غرور ملی می شود.

شاه دوست درباره قطع عملیات سوآپ و تاثیر آن بر کشور، اظهار کرده که این تصمیم، تصمیمی مدیریتی بود که وزیر نفت وقت گرفت، اما با توجه به تجربه خود می توانم بگویم که این پروژه می توانست افزون بر تاثیر و فواید اقتصادی در منطقه، سبب برد راهبردی کشور و به رخ کشیدن موقعیت بسیار مهم ایران در انتقال نفت دریای خزر به آبهای آزاد باشد.

وی یادآور شده هرچند که هم اکنون با ساخت خط لوله باکو – جیحان، نفت خام حوزه خزر به دریاهای آزاد دسترسی پیدا کرده است، اما بدون شک ایران هنوز امن ترین و اقتصادی ترین مسیر حمل نفت خام به شمار می رود و پایانه شمال با در اختیار داشتن تجهیزات مدرن و پیشرفته خود می توانست کمک بزرگی به این چرخه کند.  

به هر روی؛ از سرگیری سوآپ افزون بر صرفه اقتصادی و اعتباری که برای کشور در پی خواهد داشت امنیت سیاسی مهمترین دستاورد این تجارت سودآور است چرا که علاوه بر اینکه ایران را بعنوان کشوری امن جهت انجام مبادلات اقتصادی به دنیا می‌نمایاند، وجهه سیاسی‌مان را نیز موجه‌تر و البته تضمین خواهد کرد.