اقبال به کتاب مرجع؛ دماسنج فرهنگی هر کشور است

به گزارش ایلنا، فرهنگامه زنان ایران و جهان، شرح حال حدود ۲ هزار شخصیت زن نقش آفرین در رشته‌های مختلفی مانند ادبیات، هنر، علوم طبیعی، علوم اجتماعی، ورزش و شخصیت‌های اسطوره‌ای و داستانی را شامل می‌شود.

مهناز مقدسی؛ مدیر علمی فرهنگنامه زنان ایران و جهان در ابتدای این نشست گفت: «از سال ۱۳۸۸ به پیشنهاد انتشارات پیام عدالت، کار فرهنگنامه زنان ایران و جهان را شروع کردیم. وقتی وارد موضوع شدیم، دیدیم منابع خلاء دارند و در خیلی از موضوعات وارد نشده‌اند. از افراد، زیاد می‌شنیدیم اما رد پایی از آن‌ها پیدا نمی‌کردیم.»

مقدسی بیان کرد: «پروژه‌ای که قرار بود ۲ سال طول بکشد، حدود ۵ سال به طول انجامید. قرار شد اطلاعات مستند باشد و همه این اتفاقات، زمان انجام پروژه را افزایش داد.»

کامران فانی؛ نویسنده، مترجم، کتابدار و نسخه پژوه از کتاب‌های مرجع به عنوان یکی از رویدادهای مهم فرهنگی در ایران نام برد و گفت: «کتاب‌های مرجع، کتاب‌هایی هستند که به پرسش‌های ما پاسخ می‌دهند. اقبال به کتاب مرجع یک نوع دماسنج فرهنگی هر کشور است که نشان می‌دهد جامعه چقدر کنجکاو است و چقدر دنبال پاسخ صحیح برای پرسش‌ها است.»

فانی افزود: «جامعه‌هایی زنده و پویا هستند که اقبال به کتاب‌های مرجع در آن‌ها زیاد باشد. کتاب‌های مرجع، واژه نامه‌ها، دایره المعارف‌ها و دانشنامه‌ها هستند و در آن‌ها زندگی نامه‌ها جزو فرم‌های جذاب به شمار می‌روند.»

وی درباره علاقه‌مندی به زندگی نامه‌ها توضیح داد: «بین کتاب‌های مرجع، زندگی نامه‌ها و دانشنامه‌های زندگی نامه‌ای مورد توجه هستند. در فرهنگ ایرانی اسلامی هم زندگی نامه‌ها مورد نظر بوده‌اند و ده‌ها کتاب مهم در مورد زندگی بزرگان آن دوران نوشته شده که هنوز هم جزو بهترین‌ها است.»

این نسخه پژوه ادامه داد: «زندگی نامه افراد‌گاه در تمام موضوعات است و‌گاه در یک موضوع خاص. فرهنگنامه زنان، مابین این دو قرار دارد. نه می‌توان گفت که مثل فیزیک تخصصی است، نه می‌توان گفت عام است، با این همه مورد توجه قرار گرفته.»

فانی افزود: «شاید یک علت اقبال امروز از فرهنگنامه زنان ایران و جهان این است که به زنان در کتاب‌های مرجع گذشته کمتر توجه شده و به کمتر کتابی تا قرن نوزدهم برمی خوریم که زندگی نامه یا فرهنگنامه زنان باشد، البته این موضوع در کل جهان وجود دارد و مختص ایران نیست.»

وی ضمن بیان اینکه وقتی فرهنگنامه زنان ایران و جهان چاپ شد، شیفته آن شدم، درباره ویژگی‌های این فرهنگنامه گفت: «فرهنگنامه زنان ایران و جهان در ‌‌نهایت زیبایی و چشم نوازی چاپ شده. ساده، اما زیباست. با صفحه آرایی خوش منظر منتشر شده است. این فرهنگنامه از نظر چاپ، فوق العاده خوب است و بجز محتوا، شیوه ارائه آن هم در نمونه‌های کتاب‌های دانشنامه‌ای کم نظیر است.»

این نویسنده و مترجم با اشاره به این موضوع که کتاب‌های مرجع به خاطر ورود حوزه جدید فناوری اطلاعات دچار بحران شده‌اند، درباره ویژگی‌های فرهنگنامه زنان ایران و جهان گفت: «اولین مشکل تدوین دایره المعارف‌ها، مدخل یابی است، اما نوآوری فرهنگنامه زنان ایران و جهان این است که از طریق روش موضوعی، بین هزاران زن در تاریخ انتخاب صورت داده است. دومین ویژگی این فرهنگنامه این است که بر خلاف بسیاری از فرهنگنامه‌ها به زنان مطرح معاصر که در قید حیات‌اند نیز پرداخته است.»

فانی همچنین بیان کرد: «متشکرم که در این فرهنگنامه به کتابدار‌ها هم اشاره شده است. ما معمولا به غرب و اروپا بیشتر توجه داریم، اما در فرهنگنامه زنان زندگی نامه بسیاری از زنان مشهور عرب هم وجود دارد. جهان عرب، جهان بزرگی است که ما با آن آشنایی کمی داریم.»

فرهنگنامه زنان ایران و جهان، گنجینه‌ای از داده‌ها است

بهار رهادوست؛ عضو هیات علمی سابق دانشگاه علوم پزشکی ایران در این نشست درباره مهم‌ترین انگیزه خود برای مشارکت در فرهنگنامه زنان ایران و جهان گفت: «مهم‌ترین انگیزه‌ام از همکاری با این فرهنگنامه این است که من یک زن هستم و از زمانی که خودم را شناختم، احساس تبعیض می‌کردم. طبیعی است که وقتی دیدم چنین کاری انجام می‌شود، خواستم در آن نقش داشته باشم.»

رهادوست درباره سایر انگیزه‌های خود از همکاری با فرهنگنامه زنان ایران و جهان توضیح داد: «دوست داشتم تجربیات حوزه کاری خودم را بیشتر به کار ببرم. انگیزه مهم دیگر این بود که به نظرم رسید این کار، یک پروژه ملی و میهنی است. این کار یک خدمت بزرگ نه فقط به زنان بلکه برای همه است.»

وی ضمن بیان این موضوع که به توانایی‌های زنان ایران اعتقاد دارم، درباره انتشار این فرهنگنامه گفت: «ما نویسنده‌ها با غولی به نام سانسور زندگی می‌کنیم. درست است که در این فرهنگنامه، ۶۵ شناسه حذف شده، اما به هر حال از انتشار آن خوشحالیم. همین که این فرهنگنامه منتشر شد، یک پیروزی بزرگ بود.»

رهادوست با اشاره به اینکه فرهنگنامه زنان ایران و جهان، گنجینه‌ای از داده‌ها است که می‌تواند موضوع تحقیقات جدی کیفی قرار بگیرد، بیان کرد: «وقتی با شناسه‌ها کار می‌کردم، واقعا تحت تاثیر شخصیت‌ها قرار می‌گرفتم. از آن‌ها خیلی چیز‌ها آموختم. این فرهنگنامه به لحاظ هدفمند بودن و آموزش دادن مرا تحت تاثیر قرار داد. فکر می‌کنم خیلی‌ها از ورق زدن این کتاب، انرژی خواهند گرفت.»

فرهنگنامه زنان، یک کتاب کامل به شمار می‌رود

نوش آفرین انصاری؛ استاد دانشگاه، نویسنده و پژوهشگر علوم کتابداری و اطلاع رسانی نیز ضمن اشاره به اینکه به مرور زمان در دایره المعارف نویسی نیرومند می‌شویم، گفت: «زهی سعادت برای ایران که دانشگاهی مانند دایره المعارف نویسی را تجربه می‌کند. در دایره المعارف نویسی در حقیقت هنر درست بازی کردن با داده‌ها را تجربه می‌کنیم که خیلی مهم است.»

انصاری ضمن تاکید بر اینکه در این زمینه لازم است تشکلی ایجاد شود، پشت صحنه تدوین فرهنگنامه را از تدوین فرهنگنامه جذاب‌تر دانست و درباره ویژگی‌های فرهنگنامه زنان ایران و جهان چنین بیان کرد: «این اثر بسیار جذاب است. پشت جلدی شاد و زنانه دارد. این فرهنگنامه یک کتاب کامل به شمار می‌رود و همه اجزای یک کتاب خوب را دارد. نوع اثر هم فرهنگنامه دانشنامه اختصاصی و مفصل است. اینکه این همه زن در دوره‌های گوناگون با فعالیت‌ها، غم‌ها، پیروزی‌ها و شکست‌ها در آن جمع شده‌اند، بسیار جذاب است و این میل را به وجود می‌آورد که مخاطب این شخصیت‌ها را در تک نگاشته‌ها دنبال کند.»

وی ادامه داد: «به محض نشر اثر مرجع، اثر اجتماعی می‌شود. اثر متعلق به جامعه است، جامعه آن را به وجود آورده و به سمت جامعه می‌رود. در روزگار حاضر که امکان تصحیح الکترونیک وجود دارد، پدید آوردن این آثار باید به شکلی باشد که از پیشنهادهای جامعه استقبال شود.»

این نویسنده و پژوهشگر علوم کتابداری و اطلاع رسانی ضمن اشاره به اینکه چاپ اول فرهنگنامه زنان ایران و جهان، آغاز راه برای چاپ دوم آن است، گفت: «نمودار داخل کتاب، الفبایی است، اما به نظر من الفبا همیشه جوابگوی همه چیز نیست. من رده بندی دیویی را پیشنهاد می‌کنم. در تدوین فرهنگنامه‌ها، تعیین کلید واژه برای افراد، سخت‌ترین مرحله از کار است که به نظرم لازم است برای هر فرد کلید واژه‌های مختلفی مرور شود. در عین حال این کلید واژه‌ها باعث انگیزه می‌شود و نباید آن‌ها را حذف کرد.»

انصاری بر تشکیل یک دپارتمان تاکید کرد و دراین باره توضیح داد: «به نظرم باید یک دپارتمان تشکیل شود برای اینکه پرچم دار نقش مبارزاتی اثر مرجع شود. باید برای زنانی که از این فرهنگنامه حذف شدند، بجنگیم. لازم است یک دپارتمان تشکیل شود تا سفارش پژوهش داده شود تا زنان ایرانی از خارجی، بر اساس موضوع، منطقه و... تفکیک شوند. این پژوهش‌ها باعث می‌شود اثر بهتر ترویج یابد. زمانی که این دپارتمان تاسیس شود، بومی سازی اثر آغاز می‌شود.»

این اثر یک رویداد تاریخی است

ابراهیم افشار نیز ضمن اشاره به اینکه وقتی به فرهنگنامه زنان ایران و جهان نگاه می‌کنم، چیزی جز تحسین نمی‌توانم بگویم، بیان کرد: «ساختار مقاله‌های این فرهنگنامه خیلی خوب است. معرفی اجمالی، سریع، شرح حال و نقد حال دارد. این اثر فوق العاده ارزشمند است. دایره المعارف باید سکوی پرتاب باشد که مخاطب آن اولین آشنایی را با شخص داشته باشد. این کار خیلی خوب انجام شده است.»

افشار از محاسن دیگر این فرهنگنامه نام برد و گفت: «این فرهنگنامه واقعا مخاطب خود را که عامه مردم است، لحاظ کرده. زبانی استاندارد، روان و همه فهم دارد.»

وی ادامه داد: «معرفی منابع ذیل هر مدخل فوق العاده ارزشمند است. رویکرد سیستماتیک برای وارد کردن آدم‌ها به این فرهنگنامه تحسین برانگیز است. بی‌طرف بودن و عینی بودن اطلاعات فرهنگنامه هم خیلی خوب است.»

او افزود «رنگ و طرح جلد از کتاب‌های مرجع مردانه، متمایز و زیبا است. به خاطر رویکردی که در محتوای فرهنگنامه وجود دارد، به نظرم این اثر یک رویداد تاریخی است.»

مهناز مقدسی؛ مدیر علمی فرهنگنامه زنان ایران و جهان نیز ضمن اشاره به اینکه مخاطبان می‌توانند مشکلات فرهنگنامه را برای ما ایمیل کنند، گفت: «تدوین این کتاب با اهداف فمنیستی نبوده و در آن نگاه پژوهشی داشته‌ایم. در موضوع زنان، کار پژوهشی انجام نشده بود. معماری این کار، مدیون همکاری من با فرید قاسملو در دانشنامه پزشکی است.»

مقدسی ادامه داد: «پیش از شروع به کار مدخل‌ها را مشخص کردیم. منابع به ما کمک می‌کرد که مدخل‌های بیشتری به دست بیاوریم. زمانی که کتاب تدوین شد، نوشتن سرشناسه‌ها دشوار‌ترین بخش کار بود.»

وی افزود: «۱۹ موضوع شاخص را برای فرهنگنامه انتخاب کردیم. معماری موضوعی کتاب کاری بود که در نمایه‌ها انجام دادیم، ولی متاسفانه واقعا شدنی نبود. وقتی نمایه‌ها را درآوردیم تازه فهمیدیم خیلی از آدم‌ها در فرهنگنامه نیستند.»