در شب نورالدین زرین‌کلک مطرح شد:
نشانه‌های ابتذال و خشونت جهانی در آثار زرین‌کلک
شب نورالدین زرین کلک، عصر یکشنبه ۶ اریبهشت ماه ۱۳۹۴، با همکاری بنیاد فرهنگی ـ اجتماعی ملت در محل کانون زبان فارسی برگزار شد.
به گزارش ایلنا، علی دهباشی نشست شب نورالدین زرین‌کلک برا چنین آغاز کرد: دکتر نورالدین زرین کِلک‌زاده مشهد است، ۲۰ فروردین ۱۳۱۶ در مشهد به‌دنیا آمد. مادرش امینه بانو اهل باکو و پدرش میرزا محمدخان اهل همدان بود. از طرف پدری نسب به میرزا تقی خان، معروف به «مدیر» بنیان‌گذار آموزش نوین در همدان میبرد که همرزم مرحوم رشدیه در تبریز بود و هم او بود که نام «زرین کلک» را برای خاندان خود برگزید.
او ادامه داد: نورالدین زرین کِلک در ۱۳۴۱ از دانشگاه تهران دکترای داروسازی اخذ کرد اما دلبسته هنر بود و از همین رو در کالج سلطنتی بلژیک به تحصیل کارگردانی انیمشین روی آورد و سپس این راه را با آموختن فیلم عروسکی در استودیو ییرژی ترنکا ادامه داد و پس از بازگشت به ایران و رفتن به کانون پرورش کودکان و نوجوانان یکی از نخستین بنیانگذاران فیلم کودک و انیمشین در ایران شد و سپس راه خود را با تأسیس اولین دانشکده انیمشین در این سرزمین ادامه داد و اولین مدرس همین رشته بود. زرین کِلک یکی از نخستین کسانی یود که به تصویرسازی کتاب کودک و نیز تصویرسازی کتاب‌های درسی آموزش و پرورش برای کودکان و نوجوانان پرداخت.
دهباشی با اشاره به آثار او افزود: از جمله آثار او میتوان به دنیای دیوانه دیوانه دیوانه در ۱۳۵۴ و امیرحمزه دلدار و گور دلگیر در ۱۳۵۵ و ابرقدرتها و شانزده کوچولو در ۱۳۸۶ اشاره کرد. جوایزی که دکتر زرین‌کلک طی سالهای متمادی کسب کرده گویای ارجگذاری وی در دنیای انیشمین و تصویرسازی کتاب کودک است که در این فرصت برخی از آن‌ها را میتوان نام برد:
۱۹۷۰ نشان بهترین کتاب سال یونسکو (توکیو/ژاپن) برای کتاب کلاغ‌ها.
۱۹۷۱ سیب طلائی بی‌ینال براتیسلاوا (چک اسلواکی) برای کتاب کلاغ‌ها.
۱۹۷۱ جایزه برای مدارس انیمیشن فستیوال بین‌المللی فیلم آنسی (فرانسه) برای فیلم وظیفه اول.
۱۹۷۱ جایزه کلوتید کوپی/ فستیوال ملی فیلم بلژیک برای فیلم وظیفه اول.
منوچهر انور که با سفر به ایران فرصت حضور در این جلسه را پیدا کرده بود؛ از آشنایی ابتدایی خود با زرین کلک در انتشارات فرانکین گفت و افزود: در ۷ و ۸ سال اخیر کاری مشترک با ایشان کردهام با عنوان ملا نصرالدین که نگارگری این اثر را دکتر زرین کلک بر عهده داشتهاند و امیدوارم که شاهد کارهای بیشتری از ایشان باشیم و بیش از این حرفی برای گفتن ندارم چرا که میدانم سخنرانان اصلی این مراسم به اندازه کافی درباره ایشان سخن خواهند گفت.
جواد مجابی سخنران بعدی این نشست بود که در همان ابتدا ابراز ناراحتی و دلتنگی از مهاجرت زرین کلک ابراز نارحتی و دلتنگی کرد و افزود: به این ترتیب از ضیافت‌های فرهنگی که در منزل او با حضور نخبگان و فرزانگان عصر در زمینه‌های مختلف برگزار می‌شد محروم میشویم. زرین کلک در زمینه‌های مختلفی فعال است، شعر میگوید، نقاشی می‌کشد و گرافیست است و پویانمایی یا همان انیمشین کار میکند در کار نگارگری کتاب است. اما پر رنگترین بخش فعالیت او مربوط به کارهایی است که برای کودکان انجام داده که دو کار بنیادی و اساسی را در موازا ت هم پیش برده یکی از آن‌ها از فروردین ۱۳۴۰ آغاز شد که برای کودکان کرده است.
او ادامه داد: طراحیهای مناسبی که برای کتاب‌های درسی مقاطع ابتدایی و دبیرستان و در زمینه علوم اجتماعی انجام دادهاند که از اهمیت بسیاری برخوردار است به این دلیل که در آن دوران زیاد به کودکان نمیپرداختند و کودکان کتاب‌های مربوط به بزرگسالان همچون هزار و یکشب، حمزه نامه، امیر ارسلان و خاورنامه را می‌خواندند و از حوالی ۱۳۴۰ است که به کودکان به عنوان موضوع دارای اهمیت پرداخته میشود. کانون پرورش فکری به طور بنیادی به ساختن فیلم، موسیقی و کتاب برای کودکان میپردازد که در بخش انیمیشن این کار توسط آقای زرین کلک انجام می‌شد.
مجابی در ادمه به تنوع زیاد در فیلم‌های زرین کلک اشاره کرد و گفت: بینشی عمومی بر این فیلمها استوار بود. طنز در آثار زرین کلک بین دو قطب لطافت لطیفه‌ها و قصاوت طنز سیاه در نوسان است و آن را ابزاری برای بیان خشونت پنهان اما با ظاهری آرام میداند که در کار آخر ایشان دقیقاً شاهد این نرمی و خشونت در کنار هم هستیم و همین تلفیق است که به هنرمندان اجازه طغیان علیه دنیایی را میدهد. در واقع طنز طیفی گسترده دارد که از لطیفه شروع میشود تا میرسد به هجو که مسئله درگیری شخص با شخص است و بعد به هزل میرسیم است که در واقع از یک امر غیر اخلاقی نتیجه اخلاقی گرفته میشود و در آثار صناعی و مولوی و عطار میتوان آن را مشاهده کرد. معنای طنز که در گذشته در واقع سخره گرفتن دیگران بوده در ۵۰ سال اخیر معنای دیگری به خود میگیرد که نوعی نقد اجتماعی شوخیانه تلقی میشود.
در ادامه مجابی از یکی از فیلم‌های زرین کلک یاد میکند به نام بنی آدم که راجع به سازمان ملل مختلف (به تعبیر زرین کلک) است و سرانجامی غمانگیز دارد که مربوط به سازنده نیست بلکه به تلخی خود موضوع اشاره دارد و این انیمشین نبرد بین شر و شر را حکایت میکند نه نبرد بین خیر وشر را. در حقیقت هنرمند در اثر خود داوری نمیکند بلکه واقعیت را به خوبی به تصویر می‌کشد و داوری را به بیننده می‌سپارد. در بسیاری از آثار زرین کلک میتوان ابتذال و خشونت جهانی را دید، خشونتی که اقتدارهای مهار نشده میآفرینند به علاوه وی ابتذال را در چیزی مشخص نمیبیند بلکه آن را فضایی در برگیرنده میداند و کوشش روشنفکران را در این می‌بیند که ابتدا ابتذال را بشناسند و دوم اینکه از آن فاصله بگیرند، سوم اینکه با آن مبارزه کنند، چهارم اینکه خودشان مبتذل نباشند و پنجم اینکه دیگران را از شر آن نجات دهند. ابتذال بینظمی است زادۀ شر.
امید روحانی در ادامه این نشست بیان کرد: ما در اینجا گرد هم آمدیم تا بزرگداشت شخصی را جشن بگیریم که نویسنده، نقاش، گرافیست، شاعر، فیلم ساز و یک فن سالار حرفهای است که پنج دهه در عرصه هنر تصویرگری و انیمیشن فعالیت داشته است. وی خالق تاریخ متحرک و متحول تمام حوادث فرهنگی و هنری ایران است. زرین کلک در اوایل دهه چهل شمسی در انتشارات فرانکلین مشغول به فعالیت شد و در همان سالها به طراحی و تصویرگری کتاب‌های درسی روی آورد و به همراهی فیروز شیرانلو در نشر نگاره آغاز به کار شد که زمینه ساز ادبیات کودک و نوجوان، انیمیشن کودک، تصویرگری کتاب کودک و حتی سینمای کودک بود.
امید روحانی مهم‌ترین بخش فعالیت‌های زرین‌کلک را بنیانگذاری رشته انیمیشن به صورت آکادمیک در دانشگاه دانست رشته‌ای که ابتدا در کانون شکل گرفت و سپس در خارج از کانون ریشه دوانید.
او با اشاره به اینکه قبل از زرین کلک هنر ایران شاهد بسیاری از فعالیت‌های طراحی و ساخت انیمیشن و گرافیک و تصویرگری بود افزود: اگر شروع کنندگی یک ارزش باشد، زرین کلک شروع کنندۀ هیچکدام از این‌ها نبود. اما ساماندهی و نظم در پروژه کتاب‌های درسی و آموزش هنر تصویرگری و انیمیشن سازی از تلاشهای ارزشمند اوست. وی در ایران بعد از دهۀ چهل بنایی را بنیان نهاد که همه جوانان پس از این دهه تا به امروز مدیون این بزرگوار هستند. برای اینکه انیمیشن از حالت تک فیلمی خارج شود نیازمند طراحی دقیق وپرورش نقاشان این حرفه بودیم که زرین‌کلک این زمینه را در دانشگاهها و بخشهای آموزشی فراهم آورد.
در پایان نورالدین زرین کلک با علاقه‌مندان خود سخن گفت: برای قدردانی، در اینجا دریغم آمد که از چند نام صرف نظر کنم که در راه زندگی همراه و همنفس من بودن. از دوستان و آشنایان و دانشجویانی که لحظهای هم رابطه خود را با من قطع نکردند. اساساٌ بدون همراهی و همکاری آن‌ها همین آثار نیز می‌سر نمیشد. اکبر صادقی که صداهای فیلمهایم را بدون هیچ چشمداشتی کار کرد. پرویز کلانتری که اکنون در بستر بیهوشی و بیماری است و برایش آرزو میکنم که هر چه زود‌تر بهبود پیدا کند. در سخنرانیهای اینجا به نکاتی اشاره شد که امیدوارم شایسته اندکی از این توضیحات را داشته باشم. بسیار ممنونم، به نکاتی اشاره کردید که خود من هم از آن‌ها غافل بودم. و این چیز تازهای نیست. بسیاری از هنرمندان خودشان آگاه نیستند که چه چیزی میآفرینند و بعد مفسرین هستد که آن‌ها را معنا میکنند.
یکی دیگر از بخشهای این مراسم پخش فیلم‌های انیمشین «سازمان ملل» و «امیر حمزه دلدار و گور دلگیر» ساخته نورالدین زرین کلک بود.
