تاثیر جهت گیریها در تصویب لوایح و طرحها
لابیگری حاصل نبود رقیب پارلمانی است
در بسیاری از تصمیات مجلس، این جریان با دیدگاههای سیاسی خاص خود تصمیم میگیرد و قوانین هم برهمین اساس شکل میگیرد. اگر جریان های حزبی که مبتنی بر نظرات کارشناسی هستند، در مجلس باشند منافع مردم و منافع ملی در چارچوب نظام تامین میشود و یک تعادل و توزان در جامعه سیاسی و کشور ایجاد میشود اما آنگونه که به نظر میرسد، در حال حاضر در این باره مشکل داریم.
بازار داغ لابی در مجلس شورای اسلامی یکی از انتقاداتی است که همواره عملکرد برخی نمایندگان مجلس را با چالش مواجه کرده است. از لابی استیضاح و ندادن رای اعتماد به وزرا گرفته تا رد لوایح و طرحهایی که جریانهای خاص در مجلس علاقهای به آن ندارد.
به گزارش ایلنا، وجود این لایههای قدرت با اهداف ویژه در دستگاه قانون گذار کشور یکی از موضوعاتی است که بر جنبه تقنینی مجلس تاثیر می گذارد و می تواند جایگاه مجلس را با مشکل مواجه کند. قوهای که هیچ بخش دیگری بر عملکردش نظارت ندارد، به همین دلیل شاید بتوان گفت نقش لابیگریهای سیاسی در آن بسیار پررنگ تر از دیگران قواست.
فروکاستن نقش نمایندگی
نقش این لابیها در جهت گیرهای سیاسی و منطقه ای بسیار پررنگ است به طوری که بسیاری از طرح و لوایح در مجلس براساس نقش لابیهای سیاسی و منطقهای رای می آورد یا از دور خارج میشود. نمایندگان مجلس با گروه های نفوذی که تشکیل می دهند بر روند تصمیمسازی دولتها تاثیر میگذارند و در این میان ممکن است تنها منافع منطقه ای که توانسته با چانهزنی وضعیت را به نفع خود رقم بزند، تامین شود.
به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، مجلس به عنوان قوه قانونگذار کشور باید تلاش کند تا مسائل و مشکلات مردم براساس اهداف و سیاستهای کشور دنبال شود. ایجاد لابی یا تاثیر جهت گیریِهای سیاسی و منطقه ای بر روند لوایح و طرح ها نه تنها ضربه زدن به شاکله مجلس و جایگاه آن است بلکه باعثفروکاستن نقش نمایندگان می شود.
منافع ملی – منافع منطقه ای
علی اکبر اولیا، نماینده دوره هشتم مجلس شورای اسلامی در گفتوگو با خبرنگار «ایلنا» با بیان اینکه شکل گیری لابی یا وجود جهتگیری های سیاسی برای پیشبرد اهداف منطقه ای و خاص امری مضموم است، گفت: مجلس باید منافع عمومی کشور و ملت را تامین کند نه اینکه نمایندگان به دنبال تامین منافع استانی خود باشند.
در حال حاضر یکی از آفتهایی مجلس، ارتباط مستقیم نمایندگان با مردم در رسیدگی به مطالباتی است که ممکن است شکل منطقی نداشته باشد. اگر مطالبات مردم در چارچوب قوانین حاکم در کشور باشد، مسلما باید پیگیری شود؛ اما نمایندگان نباید از اعتبار نمایندگی، برای تحقق اهداف محلی و منطقهای خود استفاده کنند.
یکی دیگر از موضوعات مهم، انتقاد نسبت به لوایح دولت هنگام بررسی به عنوان یکی از اهرمهای فشاری است که برخی نمایندگان از آن برای پیشبرد اهداف خود بهره میبرند. با این حال، به اعتقاد بسیاری از کارشناسان وجود لابی برای پیشبرد اهداف منطقه ای فقط در مجلس و نمایندگان صورت نمی گیرد و بخش دولتی نیز با این مشکل روبرو ست.
مشکل فراگیر
مصطفی خانزادی، نماینده دوره ششم مجلس شورای اسلامی نیز در گفتوگو با «ایلنا» در این باره معتقد است لابی برای پیشبرد بحثهای منطقهای و سیاسی صرفاًدر مجلس نیست و بسیاری از بخشهای تصمیمگیری و تصمیمسازی در کشورمان دچار این مشکل هستند.
ما در مجلس با مساله پروژه های سیاسی مواجه هستیم که نمایندگان تلاش می کنند در دوران حضورشان، در حوزه انتخابیهشان دستکم یک بیمارستان، فرودگاه و… را عملیاتی کنند، غافل از اینکه این موضوع تا چه اندازه اولویت دارد یا کار کارشناسی درباره آن صورت گرفته است. در هر صورت این فشارها از سوی برخی نمایندگان بر مسئولان استانی وارد می شود.
اهمیت کارشناسی لوایح
یکی از بدترین مشکلاتی که چنین موضوعی به وجود می آورد نبودن کار کارشناسی در بررسی لوایح است. زیرا وجود نگاه سیاسی یا منطقه ای به موضوعات مجلس معطوف به انجام و اجرای طرح مدنظر نمایندگان است و بدون آنکه به اولویت های کشور در مباحثمختلف توجه شود، لوایح و طرح ها رای می آورند یا رد می شوند و این موضوع باعثضربه زدن به سیاست های کلان کشور می شود.
مصطفی خانزادی با بیان اینکه متاسفانه در مجلس خیلی از طرح ها و لوایح کارشناسی شده نیستند و جریان های بسیاری برآنها تاثیر می گذارد بنابراین تصمیم گیریها سریع است و تصمیم سازی صورت نمی گیرد، گفت: بزرگترین ضربه نگاه های سیاسی و منطقهای بر موضوعات مجلس به خصوص در بحثلوایح ضربه زدن به منافع ملی است. از آنجا که تصمیمگیریهای صورت گرفته در مجلس کلان است و تاثیرش بر همه کشور است باید به نگاه کارشناسان دقت کرد زیرا کارشناسان معمولا ذینفع نیستند.
غلبه مسائل محلی - گروهی
وی تصمیمگیریها سیاسی و خلق الساعه را درخصوص طرح های دوفوریتی نمایندگان، یکی از مواردی دانست که نماینگان به صورت منفعل با آن برخورد می کنند و افزود: یکی از انتقاداتی که در این زمینه وجود دارد این است که چرا سازمان مدیریت و برنامه ریزی را منحل کردند؟ چون نمایندههای مجلس یا استانداران برای بالابردن بیلان کاری خود، از بحثهای کیفی دور می مانند؛ بنابراین به اولویت ها توجه ای نمی کنند.
علی اکبر اولیا نیز معتقد است چنین نگاهی باعثشده که نمایندگان فراغتی برای بررسی دقیق طرحها و لوایح نداشته باشد. اصل تعامل، تبادل نظر و لابی به معنای مثبت آن برای پیشبرد منافع ملی قابل رد شدن نیست؛ چون انسان ها باید در فضای گفتو گو اهداف و برنامه های خود را دنبال کنند اما غلبه مسائل محلی، گروهی و سیاسی بر مسائل و اهداف ملی، جنبه غیرقابل قبولی است. این خط قرمزی است که وجود دارد و شأن مجلس را به چالش می کشد.
این نماینده پیشین مجلس، قرار دادن در رودربایستی و بده بستانها را یکی از خطرناکترین موضوعات مرتبط با این موضوع دانست و گفت: هر جا حقیقت را قربانی مصلحت کنیم، عواقب نامطلوبی درپی خواهد داشت.
شمشیر دولبه
به اعتقاد کنشگران سیاسی، ایجاد گروههای همفکر برای رسیدن به اهداف مشخص با چارچوب معین در راستای گسترش نفوذ یک دیدگاه و نقطه نظر مشخص در دستگاههای نظام سیاسی به خصوص در مجلس، به دلیل سطح ساختار آن، نه تنها امری منفی نیست بلکه جزو ضروریات است.
اما به دلیل اینکه مجلس بین نهادهای مختلف به عنوان قوه قانونگذاری بسترساز بسیاری از برنامه ها در کشور است، عملکردش در زمینه های مختلف اثرات مثبت و منفی بسیاری دارد. درواقع عملکرد مجلس همچون شمشیر دولبه است که لبه تیز آن در صورت بیتوجهی به خصوص در قدرت دادن به لابیهای حاشیه ای، موجب به خطر افتادن منافع ملی می شود.
منافعی که همه ارکان نظام با تلاش در اجرای قانون اساسی، خواستار تقویت آن هستند. تاثیر لابیها بر تصمیم گیری ها و تصمیم سازی های کشور این نگرانی را همواره به وجود آورده که مجلس به جای محلی برای حضور احزاب قانونی، به محملی برای مسائل حاشیه ای تبدیل شود.
چرا می پذیرند؟!
مصطفی خانزادی، استاد دانشگاه علم و صنعت با بیان اینکه تصمیم گیری در کشور نتواسنته در دنبال کردن فرایند خود به بلوغ کافی برسد، گفت: اگر لابی گری با نگاه ملی باشد و نظر کارشناسی بدهند، خوب است نه اینکه لابی با نگاه خطی، سیاسی و جریانی انجام شود.
هر چند لابی نباید در مجلس ما که بخشهای کارشناسی شده اش مشخص هستند، جایگاهی داشته باشد؛ به خصوص اینکه مجلس از وجود واحدهایی همچون مرکز پژوهش های مجلس نیز برخوردار است.
وی معتقد است که جریانهای فکری و سیاسی در ایران به منافع خود فکر می کنند، این در حالی است که در دیگر کشورهای دنیا هیچ جریانی به دنبال منافع گروهی نیست، همه موضوعات حول محور منافع ملی می چرخد. در هر صورت، در کشورهای جهان سوم که ساختار دموکراسی جانیفتاده و ساختار تصمیمگیری معنای مشخص خود را ندارد، چنین موضوعاتی نقش تعیین کننده ای دارند. شاید دوستان مجلس به دولتیها انتقاد کنند که آنها در مجلس لابی می کنند اما این انتقاد به خود مجلسی ها نیز وارد است که چرا لابی گری را می پذیرند.
فضای تعاملی
یکی از ویژگی های نظام های مردمسالار، پاسخگویی آنها به مطالبات مردم است. از آنجایی که مجلس مظهر اراده ملت است که در آن سرنوشت اجتماعی و سیاسی مردم رقم می خورد، بنابراین باید بتواند با پیگیری امور مردم و برنامه ریزی های مدون در جهت رفع مشکلات کشور عمل کند.
مسائل کشور باید در فضایی تعاملی پیگیری شود و قوا باید با درنظر گرفتن اصل تفکیک به همکاری با یکدیگر در اجرای هر چه بهتر مسائل کشور و مردم بپردازند. انتقادهای وارد شده به مجلس در خصوص بی توجهی به منافع ملی به دلیل تشکیل گروه های سیاسی یا پیگیری موضوعات منطقه ای، با ارائه راهکار توسط کارشناسان باید حل شود.
دیدگاههای سیاسی خاص
علی اکبر اولیا عضو کمیسیون عمران و نماینده ناظر مجلس هشتم شورای اسلامی در شورای عالی شهرسازی و معماری ایران معتقد است ساختار پارلمانی مستلزم یک سری زیرساختهاست که ما فعلا از آنها برخوردار نیستیم.
اگر احزاب مشخص برای بهبود شرایط مبتنی بر نظر مردم تلاش کنند، چنین مشکلاتی نخواهیم داشت. متاسفانه در حال حاضر چنین چیزی نداریم و جز یک جریان سیاسی خاص در مجلس، حزب دیگری حضور ندارد و طبیعی است که وقتی احساس رقابت نباشد، لابی شکل می گیرد.
در بسیاری از تصمیات مجلس، این جریان با دیدگاههای سیاسی خاص خود تصمیم میگیرد و قوانین هم برهمین اساس شکل میگیرد. اگر جریان های حزبی که مبتنی بر نظرات کارشناسی هستند، در مجلس باشند، منافع مردم و منافع ملی در چارچوب نظام تامین می شود و یک تعادل و توزان در جامعه سیاسی و کشور ایجاد میشود اما آنگونه که به نظر می رسد، در حال حاضر در این باره مشکل داریم.