سپاه نباید رسانه داشته باشد / حاکمیت باید رسانه داشته باشد

نشست بررسی و ضعیت ریزش مخاطب که روز گذشته(۲۱ اردیبهشت) در دانشکده علوم اجتماعی برگزار شد؛ پرسش‌ها و پاسخ‌های درخور تاملی به همراه داشت.

به گزارش خبرنگار ایلنا، در ابتدای این نشست که شهرام شکیبا اجرای آن را برعهده داشت؛ به طنز گفت: اگر در جلسه‌ای دیدید که گروهی با هم صحبت می‌کنند و از یک وضعیت خارج از نشست انتقاد می‌کنند بدانید که آن‌ها وابسته به جناح راست هستند اما اگر گروهی که بودند از خود نیز انتقاد کردند بدانید که وابسته به جناج چپ هستند.

شهرام شکیبا با طرح این پرسش که چرا مخاطبان روزنامه‌های امروز ریزش کرده‌اند؛ از محسنیان راد خواست تا پاسخ این پرسش را بدهد.

محسنیان راد: ایجاد تکثر مطبوعاتی، یک اتفاق غیرعادی‌ست

محسنیان راد با اشاره به نوع تعریف مخاطب گفت: در منابع ارتباطات که در ایران تدریس می‌شود کماکان کلمه مخاطب به کار می‌رود، اما وقتی درون آن می‌رویم متوجه می‌شویم مخاطب کسی است که استفاده کننده و شنونده است یعنی کسی که بر پای منبری نشسته و قرار است همه چیز را گوش دهد و حالت یک موجود منفعل و شیفته فرمایشات را دارد درحالیکه مخاطب به معنای امروزی یک ارتباط‌گیر گزینش‌گر است.

وی با اشاره به این تعریف از مخاطب گفت: چنین تعریفی از مخاطب پس از پیروزی انقلاب به شدت شکل گرفت و منشأ آن هم حوزه علمیه بود.

محسنیان راد با اشاره به ریزش مخاطب در ایرن تاکید کرد: معتمدنژاد معتقد بود که تیراژ بالفعل ما با تیراژ بالقوه نمی‌خواند. درحال حاضر هم شرایط به همین گونه است. امروز در حوزه رسانه تولید انبوه شکل گرفته و می‌بینیم با وجود وبلاگ‌ها و سایت‌ها تا چه حد تولید انبوه پیام داریم، اما در این حین توقیف و بسته شدن روزنامه‌ها را نیز به شمار بیاورید. وقتی یک روزنامه‌ای توقیف می‌شود تا دوباره شکل بگیرد به زمینه رقابت ضربه می‌زند.

وی با اشاره به اینکه در ارتباطات ۳ نوع ارتباط اعم از جریان‌ساز، فراگستر و تراکنش وجود دارد؛ گفت: روزنامه‌ها در ایران همیشه جریان‌ساز بوده‌اند و مشکل آن‌ها نیز از همین جا آغاز می‌شود که نمی‌دانند چقدر نیاز مطبوعاتی مردم را فراهم می‌کند.

مهدی محسنیان تاکید کرد: من سال‌ها پیش در یک برنامه تلویزیونی گفتم حکومت جمهوری اسلامی ایران باید تقاص ۱۶۰ سال سانسور مطبوعات را با خویشتن‌داری پس بدهد. آمار نشان داده است هر‌گاه قدرت حکومت پایین آمده، قدرت مطبوعات بالا‌تر رفته اما مطبوعات فحاش شده‌اند.

محسنیان راد با اشاره به توقیف روزنامه‌ها در کشور گفت: دوستان می‌توانند بروند و به قانون اساسی مراجعه کنند که در آن به صراحت گفته شده بانک‌ها، شرکت‌های بیمه و رادیو و تلویزیون باید در اختیار حکومت باشند، اما حکومت در جاهایی کوتاه می‌آید و با فرمولی بانک‌ها و بیمه‌ها را به بخش خصوصی می‌دهد، اما با چنین فرمولی رادیو و تلویزیون را نمی‌تواند به بخش خصوصی بدهد.

وی تاکید کرد: زور زدن در راستای ایجاد تکثر مطبوعاتی، یک اتفاق غیرعادی در این نظام است و اگر می‌بینید که روزنامه تازه‌ای منتشر می‌شود دلیلش تعارفاتی است که با هم کرده‌ایم. براثر همین تعارفات افراد می‌روند روزنامه منتشر می‌کنند و سپس توقیف می‌شوند.

وی با انتقاد از مدیران صدا و سیما گفت: مدیران رسانه‌ای ناخواسته و ندانسته ذائقه استفاده شهروندان از رسانه‌ها را تغییر دادند و زمانی متوجه این مشکل می‌شوند که بسیار دیر است.

مهدی محسنیان راد با انتقاد از مدیران بعضی روزنامه‌ها و فضای حاکم شده بر خبرگزاری‌ها و روزنامه‌ها گفت: متاسفانه فساد جدیدی به درون مطبوعات و رسانه‌ها نفوذ کرده و آن اتحاد ننگین روابط عمومی‌ها به دستگاه‌های دولتی و نهادهای دولتی و عمومی با رسانه‌ها و خریدن ستون‌های پنهان مطبوعات و رسانه‌ها است.

وی ادامه داد: امروزه متاسفانه سکه‌های بهار آزادی در بین بعضی خبرنگاران توزیع می‌شود و به نوعی صفحات و مطالب رسانه‌های و مطبوعات از طرف روابط عمومی‌ها خریداری می‌شود. خطری که امکان دارد در آینده گسترش پیدا کند و حتی سفارت خانه‌های خارجی نیز دست به چنین کاری بزنند.

نظام الدین موسوی: حاکمیت باید رسانه داشته باشد

در ادامه جلسه سیدنظام‌الدین موسوی(مدیرعامل خبرگزاری فارس) در پاسخ به این پرسش گفت: درباره این عقیده که ما بعد از انقلاب دوره‌ای با نام «بهار مطبوعات» ‌داشته‌ایم و به دلیل توقیفاتی که وجود داشته ما دچار افت تیراژ شده‌ایم، بحثدارم. افت تیراژ متأثر از مولفه‌های مختلفی است که ما در دنیا با آن مواجه‌ایم. بر اثر آمارهای ارائه شده کاهش تیراژ رسانه‌های مکتوب یک امر جهانی است.

وی ادامه داد: افت تیراژ روزنامه‌ها در آمریکا، اروپا و استرالیا هم وجود دارد و حتی پیش‌بینی شده که احتمالا تا سال ۲۰۴۳ هیچ روزنامه مکتوبی وجود نداشته باشد. این مشکل یعنی کمبود مخاطب روزنامه‌ها در ایران نه تنها برای روزنامه‌های سیاسی بلکه حتی برای روزنامه‌های ورزشی نیز وجود دارد.

شکیبا در ادامه از موسوی پرسید که شما آماری هم از توقیف روزنامه در اروپا و آمریکا دارید؟ زیرا امروز در ایران همه جناح‌ها و از همه جهت روزنامه‌ها را توقیف می‌کنند و با بسته شدن روزنامه اینطور القا می‌شود که رسانه‌ای که وجود دارد؛ خنثی است؟

موسوی گفت: جالب است آقای شکیبا که در تلویزیون جمهوری اسلامی برنامه دارد، می‌توانید بیایید در چنین محفلی اپوزیسیون راه بیاندازید و عقاید دیگری را بیان کنید. اصلا فرض را بر این می‌گیریم که روزنامه‌ها توقیف می‌شوند، اما من مثال از یک روزنامه می‌زنم که خود آقای شکیبا با آن کار می‌کرد. روزنامه «خبر» دوبار تاکنون به صورت خود به خودی تعطیل شده است. این به این علت است که خودشان نتوانستند منابع را تامین کنند.

شهرام شکیبا نیز خطاب به نظام‌الدین موسوی که او را به راه‌انداختن اپوزیسیون متهم کرده بود، ادامه داد: اپوزیسیون در جمهوری اسلامی ایران باید کسی باشد که انتقادی ندارد، و با اصل نظام مشکل دارد؛ کسی که اصل نظام را قبول دارد ولی انتقادی دارد اپوزیسیون شناخته نمی‌شود.

موسوی نیز گفت: منظور من از اپوزیسیون، اپوزیسیونی است که اصلاح‌طلبان مطرح می‌کنند.

وی ادامه داد: من به عنوان یک خبرنگار و با حقوق ۵هزار تومان کارم را شروع کردم و پله‌پله به اینجا رسیده‌ام. بنابراین من هم از رنج خبرنگاران و روزنامه‌نگاران اطلاع دارم، اما برخی اوقات مدلی از انتقادات درباره حاکمیت بیان می‌شود که انگار بخش مشخصی از حکومت میل به توقیف دارند و بقیه این‌طور نیستند. ما در همه برهه‌ها این مشکل را داشته‌ایم. در دهه ۶۰ که طیف حاکمیت دست وزارت ارشاد آقای خاتمی بود ما فقط پنج روزنامه داشتیم.

او ادامه داد: یکی از ایراداتی که ما داریم متأثر از فرهنگ چپ است. اینکه عادت داریم همه‌چیز را به حکومت نسبت بدهیم، درحالیکه بخشی از آن‌ به فرهنگ جامعه بازمی‌گردد. ما با یک نوع پوپولیسم رسانه‌ای طرفیم. پوپولیسم فقط احمدی‌نژاد و روحانی نیست. در خیلی جا‌ها فرهنگ عمومی ما در اشتباه است.

وی ادامه داد: در دوره احمدی‌نژاد خبرگزاری فارس به مدت سه روز توقیف بود و در دولت جدید نیز من هفته ۲ بار به دلیل شکایت یک نهاد دولتی به دادگاه می‌روم.

مدیرعامل خبرگزاری فارس با بیان اینکه حاکیمت رسانه داشته باشد به هیچ عنوان غلط نیست؛ افزود: اینکه ما بگوییم حکومت ما رسانه نداشته باشد خیلی قابل قبول نیست. در همه جای دنیا دستگاه‌های حکومتی و خود حاکیمت رسانه دارند و حتی شاید سیستم‌های رسانه‌ای در کشورهای دیگر ممکن است متعلق به حکومت نباشند، اما حرف حکومت را می‌زنند.

محمد قوچانی: سپاه نباید رسانه داشته باشد و از تعطیلی رسانه‌ها حمایت کند

محمد قوچانی هم میهمان دیگر نشست بود که گفت: ما نباید به تک عامل درباره مخاطب توجه کنیم، بلکه عوامل متعددی در این موضوع موثر هستند. نوع نگاه حاکمیت به رسانه‌ها، تاسیس رسانه‌های حاکمیتی و شبه حاکمیتی، نحوه توزیع رسانه‌ها و توقیف مطبوعات در رشد مطبوعات تاثیر مستقیم دارد.

وی ادامه داد: متاسفانه حاکمیت یعنی ترکیبی از مدیرانی که از جناح‌های مختلف بودند نگاه‌شان به رسانه مثل بوق است. آن‌ها گمان می‌کنند که ما حرفی را آماده داریم و می‌خواهیم منتشر شود و رسانه‌ها وظیفه انتشار را برعهده دارند. نتیجه چنین تفکری این می‌شود به همین دلیل هیچ هویتی برای رسانه‌ها قائل نیستند و حتی کار روزنامه‌نگار را شغل نمی‌دانند و من جناحی صحبت نمی‌کنم، این مشکل در هر دو جریان اصلاح‌طلب و اصول‌گرا وجود دارد. همچنین در رسانه ظاهرا ملی ما برای روزنامه‌نگار هیچ شخصیتی قائل نمی‌شوند. در این رسانه همه اقشار حتی آن‌هایی که فاصله بعیدی با ارزش‌های انقلاب اسلامی دارند، دیده می‌شوند به غیر از روزنامه‌نگاران ما.

وی ادامه داد: در تلویزیون حتی روزنامه‌های ما اجازه تبلیغ ندارند به غیر از یک دوره‌ای که دولت زورش زیاد بود و توانست روزنامه «ایران» را تبلیغ کند. حتی در برنامه‌های صبحگاهی نیز که اکثر مردم در خواب هستند، صفحه یک روزنامه‌ها را که شخصیت یک روزنامه است با خساست نشان می‌دهند، درحال حاضر هم که فقط تیتر را چاپ می‌کنند و اثری از صفحه روزنامه‌ها نیست.

قوچانی با اشاره به وجود رسانه‌های حاکمیتی و شبه حاکمیتی که امکان رشد و رقابت را از بین برده است؛ افزود: متاسفانه دکه‌های روزنامه‌فروشی به عنوان جایی که روزنامه‌ها در آن توزیع می‌شوند همه‌چیز می‌فروشند و در کنارش مطبوعات نیز هستند. همچنین متأسفانه ما هنوز سیستم اشتراک نداریم و کشوری که خودش بنیانگذار نخستین سیستم پستی جهان است، در حال حاضر عقب‌مانده‌ترین سیستم پستی را دارد.

وی با اشاره به توقیف مطبوعات و ثبات رسانه‌ای به عنوان عامل چهارم ریزش مخاطب یادآور شد: توقیف مطبوعات نیز باعثشده که ما شاهد یک چشم‌انداز مشخص در رسانه‌ها نباشیم و تمام عوامل بالا نشان از فقدان یک نظام مطبوعاتی و رسانه‌ای می‌دهد.

وی با اشاره به صحبت‌های موسوی گفت: من درباره پوپولیست بودن آقای احمدی‌نژاد و نقد دهه ۶۰ با‌ آقای موسوی توافق دارم و البته که باید دهه ۶۰ نقد شود اما آیا می‌شود دهه ۶۰ را از منظر دولت وقت نقد کرد؟

وی خطاب به موسوی گفت: در حال حاضر ما شاهد پدیده‌ای هستیم که می‌بینیم رسانه‌هایی هستند که خودشان از بسته شدن رسانه‌های دیگر حمایت می‌کنند. سوال من از مدیرعامل خبرگزاری فارس این است آیا رسانه‌ای که از عدم آزادی رسانه‌ها طرفداری می‌کند و موجب انسداد رسانه‌ای می‌شود، می‌تواند نام رسانه داشته باشد؟

قوچانی افزود: بنده و مجموعه دوستان ما فرزندان همین انقلابیم و در همین جا روزنامه‌نگاری یاد گرفته‌ایم. اما پرسش اینجاست چرا از اشتباهات ما گذر نمی‌شود؟ مگر این اشتباهات در جریان مقابل نبوده است؟ هرگونه تلاشی از سوی برخی از رسانه‌ها صورت می‌گیرد تا قوه قضایی ما تحت فشار قرار داده شود.

قوچانی با اشاره به اینکه دستگاه‌های دولتی و نهادهای دولتی و حتی هیات دولت نباید رسانه داشته باشند؛ افزود: تعداد رسانه‌هایی که در نهاد مقدسی مثل سپاه پاسداران بوجود آمده‌اند - تأکید می‌کنم بر مقدس بودن سپاه پاسداران چراکه در دوران جنگ تحمیلی زحمات بسیاری کشیده است - آیا وظیفه سپاه داشتن رسانه است؟ چرا رسانه‌های نزدیک به سپاه مقدس پاسداران از بستن روزنامه‌ها حمایت می‌کنند؟ برای تولید روزنامه «آسمان» نزدیک به چهار سال برنامه‌ریزی صورت گرفت، اما با یک اشتباه کوچک و با تحت فشار گذاشتن قوه قضاییه توسط خبرگزاری فارس و تسنیم این روزنامه بسته شد.

وی ادامه داد: در‌‌ همان زمان آقای علم‌الهدی درباره توقیف روزنامه آسمان گفتند: «رئیس دفتر اردشیر زاهدی گفته است که باید قصاص را از بین ببریم». این نشان می‌دهد که کلا ماجرا اشتباه به جامعه انتقال داده شده است چراکه آقای هرمیداس باوند اصلا سنشان نمی‌رسد که رئیس دفتر اردشیر زاهدی باشند.

وی با اشاره به اینکه رسانه نباید تبدیل به ارگانی برای بولتن‌سازی شود؛ افزود: اگر سیستم بولتن‌سازی اتفاق بیافتد، جمهوری جهل بوجود می‌‌اید. ما افتخار می‌کنیم که رتبه سایت‌هایی همچون فارس و مشرق و تابناک بالاست، اما از آن سو رسانه‌هایی مانند بالا‌ترین رتبه بالایی دارند که متأسفانه در اختیار حکومت نیز نیستند.

قوچانی با اشاره به وضعیت صدا و سیما گفت: اکنون در بخش‌هایی از صداوسیما تولید‌‌ رها شده و قرار بوده خصوصی شود اما این تولید اختصاصی شده است و به افرادی سپرده شده که ناشر خبرگزاری‌های فارس و تسنیم هستند.

قوچانی ادامه داد: ما همانطور که از بستن روزنامه آسمان ناراحت می‌شویم از بستن «۹ دی» نیز خوشحال نمی‌شویم ما باید به یک نظام جامع رسانه‌ای برسیم و لازمه بهبود وضعیت مطبوعات تشکیل نظام جامع رسانه‌ای است.